Një botë e fshehur nën sipërfaqe
Kur flasim për arkitekturën, zakonisht mendja na shkon te qiellgërvishtësit, urat apo ndërtesat moderne që sfidojnë lartësinë. Por ekziston një tjetër dimension po aq mahnitës dhe misterioz: qytetet e ndërtuara nën tokë. Këto hapësira, të fshehura nga sytë e përditshëm, kanë shërbyer për shekuj me radhë si strehë, fortifikime apo rrjete jetësore për popullsitë. Ato tregojnë për zgjuarsinë e njeriut dhe aftësinë për të përshtatur arkitekturën sipas nevojës për siguri e mbijetesë.
Derinkuyu – qyteti labirint në Turqi
Një nga shembujt më të jashtëzakonshëm është Derinkuyu në Kapadokia të Turqisë. Ky qytet i nëndheshëm, i gdhendur në shkëmbinj vullkanikë, shtrihet në dhjetëra nivele deri në rreth 85 metra thellësi. Me dhoma, korridore, puse uji dhe madje hapësira për bagëti, Derinkuyu ishte një strehë e tërë qytetare që mund të mbante mijëra banorë. Ai shërbente si vend mbrojtjeje nga pushtimet dhe si dëshmi e një arkitekture të përshtatur me kushtet ekstreme.
Metroja e Moskës – art nën tokë
Në kohët moderne, një nga “qytetet” më të famshme nën tokë është metroja e Moskës. Ndërtuar në shekullin XX, ajo nuk është thjesht një sistem transporti, por një muze i gjallë arkitekturor. Sallat e stacioneve janë zbukuruar me mozaikë, kolona mermeri, llambadarë kristali dhe elementë dekorativë që të kujtojnë sallonet mbretërore. Përveç funksionit praktik, metroja e Moskës u mendua edhe si një hapësirë propagandistike, ku arti dhe ideologjia shkonin krah për krah për të krijuar ndjesinë e fuqisë së shtetit.
Funksione të ndryshme, një qëllim i përbashkët
Nga qytetet e lashta si Derinkuyu tek metrotë moderne, arkitektura e nëndheshme ka pasur funksione të ndryshme: mbrojtje nga pushtuesit, ruajtje nga kushtet klimatike, apo thjesht transport i shpejtë dhe efikas. Megjithatë, në thelb, ato tregojnë për një instinkt universal të njeriut – kërkimin e sigurisë dhe krijimin e hapësirave që sigurojnë vazhdimësinë e jetës.
Misteri dhe trashëgimia
Qytetet nën tokë mbeten një nga dimensionet më intriguese të arkitekturës. Ato na kujtojnë se gjithmonë ka një shtresë tjetër, të padukshme, që fsheh histori dhe jetë. Nga tunelet e lashta të mbrojtjes tek rrjetet e sofistikuara urbane të sotme, arkitektura e padukshme është një dëshmi se qytetet nuk fillojnë e mbarojnë vetëm mbi sipërfaqe – ato shtrihen në thellësi, duke krijuar një botë paralele që mbart kujtesën dhe shpirtin e njerëzimit.
Photo by Arti Kh: https://www.pexels.com/photo/kirovsky-zavod-metro-station-in-saint-petersburg-15864358/
