Nëse e lini qenin të flejë në krevat, i blini dhuratë për Krishtlindje, i festoni ditëlindjen dhe i flisni gjithë ditën, nuk jeni aspak të vetëm. Sipas raportit Eurispes 2025, 40,5 për qind e njerëzve jetojnë me të paktën një kafshë shtëpie dhe 96 për qind e tyre e quajnë veten mami ose babi të kafshës. Mbi 70 për qind e lënë qenin të flejë në shtrat, 64 për qind i blejnë dhurata festash, gjysma i flasin rregullisht dhe 45 për qind i festojnë ditëlindjen.
Kafshët shtëpiake nuk janë më “shtesa” të familjes, por pjesë e saj. Kjo lidhet edhe me faktin që studimet shkencore konfirmojnë se ato përjetojnë emocione shumë të ngjashme me tonat, nga dhimbja dhe frika deri te turpi, zemërimi dhe dashuria.
Pikërisht nga kjo marrëdhënie e re njeri kafshë lind edhe “Doggy 3”, libri me ilustrime të Bruno Bozzetto dhe me kujdesin e gazetares dhe fotografes Silvia Amodio. Pas faqeve plot humor dhe ëmbëlsi, libri synon në fakt të na bëjë të mendojmë seriozisht për jetën me specie të tjera dhe për mënyrën si sillemi me natyrën në tërësi. Siç shkruan Amodio, komiciteti nuk është kurrë qëllim në vetvete, por një pretekst për një reflektim më të gjerë dhe shpesh kritik mbi sjelljen njerëzore. Të ardhurat nga shitjet, pasi zbriten kostot, i shkojnë organizatës “La casa Selvatica”, që merret me mbrojtjen dhe strehimin e kafshëve.
Një nga zërat kryesorë të librit është ai i neuroshkencëtarit Giorgio Vallortigara, i cili shpjegon çfarë ndodh në mendjen e qenit kur na sheh, na nuhat dhe na ndjek gjithë kohën. Sipas tij, kur qeni na fikson në sy, nga ana njohëse ai nuk na sheh si “shok njeriu”, por si figurë reference, si kreun e tufës së vet. Ai di shumë mirë të dallojë specien e vet; ka kritere për të dalluar një qen nga një njeri dhe instinktet e tij seksuale, për shembull, orientohen drejt kafshëve të së njëjtës specie.
Ideja se qeni ka një “sens të gjashtë” për ne, Vallortigara e zbërthen në mënyrë tokësore. Ai thotë se nuk ka asgjë magjike në këtë. Qeni lexon me saktësi gjuhën e trupit tonë, ritmin e lëvizjeve, qëndrimin. Odori i tij tepër i zhvilluar kap aromën e frikës dhe ndryshimet kimike të trupit tonë, si adrenalina, njësoj siç ne lexojmë një shprehje fytyre. Pra ai nuk parashikon asgjë mistike, por përpunon në mënyrë brilante sinjale fizike që ne as nuk i vëmë re.
Neuroshkencëtari thekson edhe diçka tjetër shpesh të nënvlerësuar. Sipas tij, vitet e fundit është bërë e qartë se nuk ka një hendek të pakapërcyeshëm mes trurit të njeriut dhe atij të kafshëve të tjera. Specie të ndryshme kanë talente të ndryshme, sipas nevojave që u ka imponuar mjedisi i tyre evolucionar. Shumë kafshë dallojnë fytyra, nga zogjtë te gjitarët. Shumë krijesa, nga grerëzat te minjtë, janë në gjendje të bëjnë lidhje logjike. Disa specie kanë aftësi krejt të veçanta, si merimangat që ndërtojnë rrjetën, kurse njerëzit dallohen për gjuhën.
Një pjesë e mirë e keqkuptimeve vjen nga mënyra si ne projektojmë emocionet tona mbi qenit. Vallortigara sjell shembullin e pronarëve që këmbëngulin se qeni “po jep puthje” kur afrohet te fytyra me hundë e gojë. Në fakt, etologët e njohin këtë sjellje që te ujqërit e vegjël. Kur nëna kthehet në strofull, këlyshët i afrohen te goja për të stimuluar rigurgitimin e ushqimit. Ky gjest ritualizohet edhe te të rriturit. Pra, në shumë raste, kur qeni na prek te goja, ai po ndjek një model instinktiv të lidhur me ushqimin, jo një “përqafim romantik”. Ta njohësh këtë, thotë shkencëtari, është mënyrë më e sinqertë për ta dashur qenin, në vend që ta shohim si kopje të vetes.
Edhe stereotipet për racat kanë një bazë reale. Vallortigara kujton se racat janë krijuar nëpërmjet seleksionimit artificial për arsye praktike ose estetike. Breza me radhë janë zgjedhur e riprodhuar për disa veçori konkrete. Kjo ka formësuar jo vetëm pamjen, por edhe sjelljen dhe trurin e tyre. Qentë “të dashurisë” janë bërë qëllimisht me veshë të varur, sy të mëdhenj dhe temperament tepër të butë për t u dukur sa më tërheqës. Ai e quan paradoksale që shqetësohemi shumë për inxhinierinë gjenetike, ndërkohë që qentë që mbajmë në shtëpi janë në fakt organizma të modifikuar gjenetikisht përmes përzgjedhjes.
Sa i përket kujtesës, edhe pse nuk ka shumë studime të drejtpërdrejta mbi qentë, kërkimet me specie të tjera, si korbat, tregojnë se kafshët janë në gjendje të mbajnë mend ngjarje të veçanta, vendin, kohën dhe rrethanat, pra kanë një formë të kujtesës episodike. Kjo sugjeron se edhe qentë mund të kenë një raport me të kaluarën shumë më kompleks nga sa mendojmë.
Në fund, Vallortigara nënvizon se respekti për kafshët nis nga njohja e tyre reale, jo nga idealizimi. Ai thotë se duhet të pyesim veten jo vetëm si duket qeni ynë në foto, por nëse kushtet tona të jetesës janë vërtet të përshtatshme për të. Një qen i madh në një apartament shumë të vogël mund të jetë më shumë akt egoizmi se dashurie, pavarësisht se sa shumë e duam.
Nëse qentë na kuptojnë kaq mirë, është sepse ne kemi jetuar pranë tyre për mijëra vjet dhe ata janë bërë ekspertë të leximit të njerëzve. Pyetja që mbetet është sa mirë i lexojmë ne ata në këmbim.
