Sipas Google Trends, “casatiello” dhe “casatiello napoletano” kanë qenë ndër fjalët më të kërkuara të vitit 2025 në kategorinë ushqim. Pra, po, bukën e kripur napolitane e kemi sërish në qendër të vëmendjes dhe nuk është më thjesht një recetë tradicionale, por një fenomen kulturor gastronomik që po zbulohet edhe nga gjeneratat e reja.

Rustik, me formë të dallueshme dhe i mbushur me simbolikë, casatiello ka një recetë bazë që nuk ndryshon kurrë, por në të vërtetë çdo familje ka versionin e vet, me sekrete të vogla që e bëjnë rezultatin final gjithmonë pak ndryshe, gjithmonë surprizues.

Si çdo pjatë e vjetër popullore, edhe origjina e casatiellos humbet diku “në errësirën e kohës”. Shumë studiues të historisë së ushqimit e lidhin me bukët rituale të botës greko romake, që përgatiteshin për të festuar kthimin e stinës së bukur. Ishin bukë të pasuruara me djathë, barishte dhe ndonjëherë me vezë, simbol i pjellorisë. Napoli, qytet i themeluar nga grekët dhe i formësuar nga romakët, ka trashëguar shumë rite ushqimore, dhe casatiello duket si një prej atyre traditave pagane të përkthyera në recetë popullore.

Me kalimin e shekujve, tradita merr ngjyrë të krishterë dhe veza fiton një domethënie të dyfishtë. Vendosur e tëra, pa u zier më parë, mbi brumë dhe e fiksuar me shirita brumi në formë kryqi, ajo simbolizon njëkohësisht jetën që rilind dhe Kryqin, qendër e festimeve të Pashkëve. Pikërisht mes Mesjetës dhe Rilindjes, casatiello merr formën e sotme: brumë i kripur, i pasur me dhjam derri, sallamra, djathë pecorino dhe erëza, shpesh i aromatizuar me piper të zi.

Në shekujt XVIII dhe XIX, kur Napoli ishte një nga qendrat gastronomike më të gjalla të Evropës, casatiello përmendet në shumë tekste popullore dhe letrare. Del në traditat e Lazzarëve, në zakonet e Javës së Madhe, në përshkrimet e piknikëve të Pashkës së vogël në Monte di Procida ose përgjatë bregdetit flegre.

Bëhet simbol i një feste komunitare. Përgatitej në shtëpi, shpesh në sasi të mëdha, dhe merrej me vete për drekën jashtë qytetit të së hënës së Pashkëve. Fakti që është bukë e dendur, e pasur dhe e lehtë për t’u transportuar, e bënte ideale për një drekë në ajër të hapur.

Në traditën napolitane ekziston edhe tortano, “kushëriri” i casatiellos. Dy produktet duken të ngjashëm, por kanë një dallim të qartë. Tek tortano vezët janë brenda në brumë, të ziera dhe të prera, ndërsa tek casatiello vendosen të plota në sipërfaqe. Kjo diferencë, e trashëguar prej shekujsh në lagjet popullore, është ende sot mënyra më e thjeshtë për t’i dalluar.

Në zemër të Spaccanapoli, tek Bistrot Pan’ E Muzzarell’, Antonio Noia konfirmon se casatiello është produkti më i kërkuar dhe më i shitur në lokal, i ndjekur nga pica me scarola. E duan banorët e zonës, por mbi të gjitha turistët. Ai tregon se shumë vijnë posaçërisht për ta provuar dhe se casatiello ka “mundur” edhe simbolet e tjera të ëmbla napolitane si babà dhe sfogliatella.

Një tjetër adresë e domosdoshme për casatiello është Panificio Michelangelo Bobb, i menaxhuar nga familja Ottaiano, në Cercola, në Viale Michelangelo 27. Specialiteti i tyre është “pizza nel ruoto”, pica e gatuar në tepsi të ulët e të rrumbullakët alumini, në furrë druri. Por vitrinat janë të mbushura edhe me produkte të tjera artizanale: bukë fshati, focaccia të mbushura dhe, sigurisht, casatiello, që përgatitet dhe shitet gjatë gjithë vitit, jo vetëm në periudhën e Pashkëve.

Çfarë e dallon casatiellon e Michelangelo Bobb është mbushja e bollshme dhe gatimi në furrë druri. Receta, megjithatë, i qëndron besnike traditës: brumë me dhjam derri dhe piper, i mbushur me salame Napoli, proshutë të gatuar, pancetta dhe provolone. Siç mund të merret me mend, edhe këtu casatiello është një nga produktet më të kërkuara.

Nëse Google e ka shpallur casatiellon ndër kërkimet më të mëdha të vitit, pjesa tjetër po e konfirmon në tavolinë. Ndoshta nuk është e nevojshme ta vëmë domosdoshmërisht kundër picës. Por diçka është e sigurt: në garën për zemrën dhe stomakun e Napolit, casatiello nuk është më “aktor dytësor”, por një protagonist i vërtetë.