Ka diçka që na shoqëron pothuajse pa u ndarë: nga çasti kur hapim sytë në mëngjes e deri kur, shpesh me vështirësi, na zë gjumi. Është një prani e heshtur, me të cilën kemi mësuar të jetojmë, edhe pse e dimë sa e dëmshme është. Quhet stres kronik. Është bërë pjesë e përditshmërisë dhe, në shumë raste, e kemi pranuar si “të pashmangshëm”. Por pesha e tij bie çdo ditë mbi shëndetin tonë dhe mbi jetëgjatësinë.

Sot flitet shumë për jetëgjatësinë shpesh në kontekst estetik, mjekësor, apo mirëqenieje. Por të jetosh gjatë nuk mjafton: duhet të jetosh mirë. Rritja e jetëgjatësisë ka kuptim vetëm nëse shoqërohet me një pleqëri të shëndetshme, me qartësi mendore dhe qetësi. Dhe megjithatë, në vrapin pas “rinisë së përjetshme”, duke ndjekur dieta perfekte, protokolle, suplemente apo stërvitje ekstreme, harrojmë armikun kryesor të një jete të gjatë e të shëndetshme: stresin.

Rrënjët e stresit kronik lidhen kryesisht me faktorë socialë. Jetojmë të zhytur në një presion të pandërprerë: duhet të jemi gjithmonë performantë dhe produktivë, të shkëlqejmë në punë, por edhe të jemi emocionalisht të qëndrueshëm, të disponueshëm në marrëdhënie, fizikisht aktivë dhe socialisht të pranishëm. Na kërkohet të jemi gjithçka dhe shpesh tepër në të njëjtën kohë. Rezultati është një ritëm jete i paqëndrueshëm, ku mirëqenia i lëshon vendin gulçimit.

E megjithatë, siç thotë një proverb i vjetër: ai që ecën ngadalë, shëndoshë e larg shkon. Ekspozimi i zgjatur ndaj stresit psikosocial rrit ndjeshëm rrezikun e sëmundjeve kronike dhe lidhet me ulje të mbijetesës. Literatura shkencore e viteve të fundit e lidh stresin e lartë dhe të vazhdueshëm me një incidencë më të madhe të patologjive kardiovaskulare, metabolike dhe neurodegjenerative, si edhe me përshpejtimin e proceseve të plakjes biologjike.

Ka një dallim të rëndësishëm: të jetosh më gjatë dhe të jetosh më mirë. Objektivi nuk është thjesht numri i viteve, por vite të jetuara me shëndet e qetësi. Dhe stresit kronik i jepet roli i “sabotorit” që e dëmton këtë cilësi në heshtje.

Të jetosh pa asnjë stres është e pamundur, por mund të mësojmë të ulim ngarkesën kronike mbi mendjen dhe trupin. Hapi i parë, është të braktisim obsesionin për perfeksion qoftë fizik, profesional apo emocional dhe të mësojmë të dëgjojmë veten: të njohim kufijtë, dëshirat dhe nevojat reale. Do të thotë edhe të menaxhojmë pritshmëritë sociale dhe të pranojmë se jo gjithçka është nën kontrollin tonë.

Ndërtimi i një jete më pak stresuese kërkon kohë dhe realizëm: sloganet motivuese shpesh janë kundërproduktive. Ajo që funksionon është ndërgjegjësimi, vullneti dhe hapa të vegjël konkretë objektiva të arritshme në afat të shkurtër dhe një rindërtim gradual i qetësisë, “tullë pas tulle”. Ekuilibri personal nuk imponohet me forcë; të ndihesh fajtor që s’e ke arritur, vetëm ushqen atë rreth vicioz ankthi e tensioni që po përpiqemi të ndërpresim.

Shkenca e shpjegon qartë pse stresi kronik është një nga përshpejtuesit kryesorë të plakjes. Kur organizmi jeton në gjendje alarmi të vazhdueshëm, boshti hipotalamus–hipofizë–gjendra mbiveshkore qëndron i aktivizuar dhe prodhon tepricë kortizoli, hormoni i stresit. Ky çrregullim, kur zgjat, ndryshon metabolizmin, rrit presionin e gjakut, dobëson sistemin imunitar dhe dëmton aftësinë e trupit për të riparuar indet.

Nuk ka rëndësi vetëm sasia e kortizolit, por edhe ritmi i tij ditor: studime afatgjata tregojnë se profile të çrregulluara (p.sh. kortizol i lartë në mbrëmje ose rënie e pamjaftueshme gjatë natës) shoqërohen me rrezik më të lartë vdekshmërie dhe sëmundjesh kardiovaskulare. Paralelisht, grumbullimi i inflamacionit kronik të nivelit të ulët (inflammaging) dobëson organizmin dhe favorizon problemet tipike të moshës.

Sipas mjekut Vincenzo Primitivo, drejtor shkencor i Wellspring (Healthspa Clinic e fokusuar te longevity, e hapur në Milano këtë verë), “stresi kronik është një nga faktorët kryesorë që përshpejtojnë plakjen patologjike”, sepse ekspozimi i gjatë ndaj niveleve të larta të kortizolit dhe adrenalinës e ndryshon thellësisht homeostazën e organizmit dhe krijon një mbingarkesë sistemike që prek aparate të ndryshme.

Ai thekson se ndër mekanizmat kryesorë janë: dëmtimi kardiovaskular (përmes disfunksioneve endoteliale dhe rritjes së presionit), ulja e imunitetit (me ndjeshmëri më të lartë ndaj infeksioneve dhe riparim më të dobët), si edhe inflamacioni kronik e stresi oksidativ, që lidhen me shkurtimin e telomerëve pjesët fundore të ADN-së që mbrojnë kromozomet dhe konsiderohen tregues të jetëgjatësisë qelizore.

Dhe trupi ecën bashkë me mendjen: barra neuroendokrine shoqërohet me më shumë ankth, pagjumësi, irritim dhe sjellje jo të shëndetshme (ushqimore, sociale apo varësie), të cilat e përkeqësojnë dëmin sistemik. Në afat të gjatë, stresi kronik rrit rrezikun e patologjive kardiovaskulare, neurodegjenerative dhe metabolike, duke ulur cilësinë e jetës dhe reziliencën fizike e emocionale.

Një model interesant për lidhjen mes stresit, stilit të jetesës dhe jetëgjatësisë janë Blue Zones, zona në botë me përqendrim të lartë të njëqindvjeçarëve, të studiuara nga Dan Buettner dhe kërkues të tjerë. Mes tyre përmenden: disa zona të provincës së Nuoros në Sardenjë, Okinawa në Japoni, Nicoya në Costa Rica, Ikaria në Greqi dhe komuniteti Loma Linda në Kaliforni.

Studimet mbi këto popullata kanë identifikuar disa tipare të përbashkëta: ushqyerje kryesisht bimore dhe me pak ushqime ultra të përpunuara, aktivitet fizik të përditshëm jo si sport ekstrem, por i integruar në jetën normale (ecje, kopsht, lëvizje në këmbë), lidhje të forta shoqërore, momente të rregullta pushimi dhe, sidomos, një ndjenjë qëllimi në jetë që në Japoni quhet ikigai. Të gjitha këto kontribuojnë në një rezultat të rëndësishëm: nivel i ulët stresi kronik. Njerëzit në Blue Zones nuk “e ndjekin” shëndetin: e kultivojnë përmes zakoneve të thjeshta, të qëndrueshme dhe të kënaqshme. Nuk jetojnë për të qenë jetëgjatë; janë jetëgjatë sepse jetojnë mirë.

Megjithatë, artikulli kujton edhe një rezervë të rëndësishme: kërkimi mbi Blue Zones ka kufizime metodologjike; të dhënat demografike jo gjithmonë janë perfekte dhe nuk ka studime të kontrolluara që provojnë në mënyrë shkak-pasojë se këto zakone çojnë drejtpërdrejt në jetëgjatësi. Por ngjashmëritë me atë që biologjia thotë për stresin janë të shumta — dhe gjasat janë që të mos jenë rastësi. Sidoqoftë, Blue Zones ofrojnë një model kulturor ekuilibri e qetësie që mund të shërbejë si frymëzim për të rishikuar mënyrën moderne të jetesës.

Të luftosh stresin nuk do të thotë t’i besosh “pozitivitetit toksik” apo modave të momentit. Do të thotë të rishikosh mënyrën si e përballon jetën: të krijosh hapësira rikuperimi, të ndërtosh marrëdhënie autentike dhe të respektosh ritmin tënd natyror. Ndryshimi nuk është i lehtë puna, marrëdhëniet, kushtet ekonomike e sociale peshojnë — por edhe në kontekste të vështira mund të nisësh me gjëra të vogla: të mësosh të thuash jo, të marrësh kohë, të dallosh çfarë të bën realisht mirë.

Ulja e stresit kronik është një formë konkrete parandalimi. Nuk të duhet një ekip i tërë profesionistësh (një luks që pak kush e ka); të duhet koherencë mes asaj që je dhe asaj që bën. Të jetosh gjatë nuk është thjesht fat ose gjenetikë është ekuilibër. Sekreti nuk është të jetosh përgjithmonë: është të jetosh mirë tani.

Në këtë logjikë, Wellspring: një qasje e strukturuar dhe e bazuar shkencërisht për të trajtuar efektet e stresit kronik, duke synuar parandalimin e plakjes biologjike dhe rikthimin e ekuilibrit psiko-fizik, me qëllim promovimin e një shëndeti të qëndrueshëm biologjik, mendor dhe emocional.

Në praktikë, kjo përfshin një vlerësim shkencor të plotë me check-up epigjenetik, analiza biomarkerësh të inflamacionit dhe oksidimit, si edhe vlerësim të sistemit nervor autonom; më pas ndërtohet një strategji e personalizuar, me teknologji për menaxhimin e stresit, programe mind-body, mindfulness, psikoterapi, coaching dhe ushqyerje funksionale. Shtohet edhe stërvitja funksionale dhe seanca individuale ose në grupe të vogla, për të rikthyer sinergjinë mes sistemit nervor autonom, tonusit muskulor dhe metabolizmit energjik, duke përdorur aktivitetin fizik si një modulues i fuqishëm i stresit.

Mesazhi mbetet i qartë: nuk ka “sekret” magjik. Ka një të vërtetë të thjeshtë stresi kronik na vjedh vite jo vetëm nga numri, por nga cilësia e tyre. Dhe ndonjëherë, hapi më i mençur drejt jetëgjatësisë është pikërisht ai që s’duket spektakolar: të ngadalësosh.