Pse disa artistë injorohen nga bashkëkohësit e tyre, vetëm për t’u nderuar si gjeni pas vdekjes?

 

Përkufizimet moderne të artit ndjekin veprat e artistëve të vlerësuar. Por disa artistë injorohen nga bashkëkohësit e tyre, vetëm për t’u nderuar si gjeni pas vdekjes. Një shembull i famshëm i kësaj mund të shihet në ndryshimin e reputacionit të piktorit holandez post-impresionist të shekullit XIX, Vincent van Gogh. Gjatë jetës së tij, ai shiti vetëm një pikturë dhe jetoi në varfëri, i varur nga mbështetja e vëllait të tij, Theo van Gogh, i cili ishte tregtar arti në Paris.

Megjithëse sipas këndvështrimit të tregut të artit të shekullit XIX, pikturat e van Gogh ishin të pavlera, më vonë në shekullin XX ato sollën miliona dollarë. Sot, ato renditen ndër pikturat më të shtrenjta në botë. Puna e tij nuk ka ndryshuar; por vetëm vlerësimet për të. Qartësisht, do të ishte e rrezikshme të gjykonim nëse diçka është apo jo art, bazuar në kostot e saj në çdo treg, në çdo kohë të dhënë.

Ndryshimi i vlerave të tregut ngre një çështje tjetër – atë të falsifikimit. Nëse një falsifikues krijon një kopje bindëse të një vepre, atëherë përse nuk është falsifikimi i veprës po aq “i mirë” sa origjinali i artistit? Një përgjigje për këtë është se ne vlerësojmë veprën origjinale mbi kopjet e saj dhe e konsiderojmë artistin e veprës origjinale me më shumë talent sesa kopjuesin e tij. Në mënyrë të ngjashme, në shkencë, ne vlerësojmë shpikësin ose zbuluesin origjinal më shumë sesa shkencëtarët që i kopjojnë ata dhe përsërisin eksperimente që janë kryer tashmë.

La Belle Ferronière, 1490-1496, nga Leonardo da Vinci

Kopjet e veprave të mëdha të artit nuk kanë pasur gjithmonë për qëllim mashtrimin e publikut. Portreti i Leonardo da Vincit La Belle Ferronière, i cili ndodhet sot në Muzeun e Luvrit në Paris, u përfshi në një gjyq autenticiteti në vitin 1929. Një pikturë e ngjashme me të iu ofrua Institutit të Artit të Qytetit të Kansasit si një vepër origjinale e Leonardos për një vlerë mbi 250,000 dollarë (sot ekuivalente me diçka më shumë se 3,100,000 dollarë). Joseph Duveen, një tregtar i spikatur arti, e shpalli pikturën si kopje false. Pronari e paditi Duveen-in për etiketimin e “Leonardos” së tij dhe çështja përfundoi në gjyq.

Anëtarët e jurisë kishin shumë pak njohuri mbi artin dhe e kishin të vështirë të ndiqnin argumentet e palëve. Kur ata dështuan në marrjen e një vendimi, Duveen ra dakord për një marrëveshje jashtë gjykate për 60,000 dollarë – një shumë e konsiderueshme për vitin 1929.

Tetëdhjetë vjet më vonë, në vitin 2009, një anëtar i familjes së pronarit e solli pikturën pranë Muzeut Getty në Kaliforni për testim. Ekspertët e saj konkluduan se, me shumë gjasë, ajo ishte pikturuar përpara vitit 1750 dhe e admiruan cilësinë e veprës. Më 29 janar 2010, New York Times (Seksioni i Artit, fq. 21) mbante titullin: “Ajo nuk është Mona Lisa, por lakmohet si ajo.” E vlerësuar me një çmim prej 500,000 dollarësh, piktura doli në ankand nga Sotheby’s për 1,500,000 dollarë.

Edhe pse piktura nuk ishte origjinale e Leonardos, por një kopje e tij, ajo u vlerësua shumë për cilësitë e veta. Origjinali, sigurisht, do të ishte shitur për një çmim edhe më të lartë.

Megjithëse ne nuk i njohim qëllimet e njerëzve që pikturuan një kopje të La Belle Ferronière, shumica e falsifikuesve kërkojnë të shfrytëzojnë vlerat e tregut të një artisti të caktuar. Ata mund të jenë shumë të zgjuar: përveç kopjeve të plota, ndonjëherë falsifikuesit kanë krijuar vepra origjinale në stilin e artistëve të njohur, duke i paraqitur ato si “zbulime të reja”.

Një shembull i famshëm i këtij lloj falsifikimi ndodhi gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore në Holandë, kur Han van Meegeren pikturoi Krishti në Shtëpinë e Emausit dhe e ofroi atë për shitje si një vepër të hershme të Jan Vermeer-it, artist i shekullit XVII. Duke qenë se stili i hershëm i Vermeer-it ishte pak i njohur, van Meegeren nuk po falsifikonte punën e tij të pjekur, por krijonte vepra me qëllim që t’i kalonte si të hershme.

Van Meegeren vetë ishte një artist i dorës së dytë, megjithatë ia doli të mashtronte disa ekspertë që i vërtetuan pikturat e tij si origjinale. Qëllimi i tij për të mashtruar ishte i qartë, pasi i nënshkroi veprat me firmën e Vermeer-it. Ai u ndihmua nga fakti se shumica e veprave të Vermeer-it në atë kohë ishin fshehur për t’i mbrojtur nga nazistët dhe nuk ishin të disponueshme për krahasim. Të certifikuara nga ekspertë të shquar holandezë – edhe pse të shpallura false nga Duveen – dhe të përshëndetura si shembuj të hershëm të panjohur të Vermeer-it, Krishti në Shtëpinë e Emausit u restaurua, u pastrua dhe u ble për një shumë të madhe nga Muzeu Boymans në Roterdam.

Para kësaj shitjeje, van Meegeren kishte pikturuar një tjetër “vepër të hershme” të supozuar nga Vermeer-i, Krishti dhe Gruaja e zënë në tradhti (e quajtur ndonjëherë edhe Tradhtarja), dhe e nënshkroi atë “I. V. Meer”. Pas luftës, një njësi e forcave aleate e njohur si Burrat e Monumenteve u ngarkua për rizbulimin e veprave të vjedhura të artit. Ata zbuluan se as më pak e as më shumë se Hermann Goering, krahu i Hitlerit, e kishte blerë Tradhtaren në vitin 1942 për ekuivalentin e disa milionë dollarëve sot.

Aleatët hetuan dhe gjurmuan prejardhjen e pikturës deri te van Meegeren, i cili deklaroi se e kishte blerë atë nga një aristokrat italian në nevojë për fonde. Ai u arrestua menjëherë dhe u fut në burg për tradhti – që i kishte shitur një pasuri kombëtare Goering-ut. Për të shpëtuar veten nga një dënim me vdekje, van Meegeren tronditi botën duke deklaruar se ai, dhe jo Vermeer-i, i kishte pikturuar këto vepra.

Fillimisht askush nuk e besoi rrëfimin e tij, ndaj ai u vetëofrua të pikturonte një “Vermeer” tjetër nën mbikëqyrje në burg. Më pas, ekspertët kryen teste mbi pikturat, gjetën prova në studion e tij për metodat e falsifikimit dhe vendosën se ato ishin, në fakt, kopje. Në vitin 1947, van Meegeren u dënua, por vdiq përpara se të shkonte në burg.

Duke i parë falsifikimet sot, dhe duke i krahasuar me origjinalet e Vermeer-it, është e qartë që ato nuk janë pikturuar nga ai. Është e vështirë të besohet që dikur u vërtetuan si origjinale. Shumë njerëz u mashtruan nga dëshira për të besuar, nga përfitimet financiare, nga ndjenja e nacionalizmit dhe nga pamundësia për të bërë krahasime të sakta. Një karakteristikë e falsifikuesve është se, edhe pse disa arrijnë t’i shpëtojnë kapjes, rrallë u mbijetojnë gjatë kohës. Ashtu si në rastin e van Gogh, ajo që një gjeneratë sheh dhe vlerëson në një grup veprash arti, mund të mos jetë e njëjta gjë që sheh dhe vlerëson një gjeneratë pasardhëse.

Image by Sumanley xulx from Pixabay