Fshatrat malore të veriut të Shqipërisë ofrojnë më shumë se peizazhe: ato fshehin histori të lashta, tradita të gjalla dhe një magji të vërtetë vere që nuk gjendet kudo. Duke lënë pas rrugët e ngarkuara dhe plazhet e mbipopulluara, ky itinerar nis nëpër gurëhollat e Thethit, ku rrëzë shkëmbinjve të lartë manifestohen forcat e natyrës dhe bujaria e vendasve. Shtëpitë karakteristike me guralecë të thatë dhe çatitë prej druri krijojnë një imazh të paharrueshëm, ndërsa jehona e ujërave në kanionin e Grunasit fton për shëtitje të gjatë, larg çdo zhurme qytetare. E veçanta e Thethit qëndron në harmoninë mes valles së deleve dhe melodive të lahutës, që ngjan si një këngë shiu mbi gur.
Duke ndjekur lumin që shpërthen nga majat e malit, rruga na çon përmes kanionit të Valbonës, “perla e Alpeve Shqiptare”. Liqeni i kristaltë me ngjyrë të gjelbër të thellë reflekton majat impozante dhe pyjet e dendura që i rrethojnë. Në praninë e kësaj bote të fotografuar shpesh, fakti që Valbona është ende e veçuar nga turizmi masiv e bën eksperiencën edhe më autentike. Dita nis me kafe të fortë në kullën e banorëve të zonës, ndjekur nga hapat në shtegun që ngjitet drejt kampit, ku dielli përvëlon lehtë gjatë verës, ndërsa nata zbukurohet nga qindra yje të dukshëm me sy të lirë.
Pak më tej, fshehtësitë e Lumës së Zi i zbulojnë udhëtarit lugina të egra, të larmishme dhe plot përmasa të papritur. E quajtur ndryshe “Lumi i Panjohur”, kjo zonë sfidon kuptimin konvencional të bukurisë – nga ujërat e tij të errët që rrëshqasin ngadalë midis vegjetacionit, te fshatrat ku koha ndalon, dhe ku traditat e dikurshme të tharjes së duhanit apo të punimit të qilimave ende mbahen gjallë në shtëpitë prej guri. Shtegu i vjetër, i zhytur në hije bjeshkësh, ofron pikëpamje që duket se rrëfejnë histori të panumërta, ndërsa banorët presin mysafirët me gosti me mish të tymosur dhe kekë sheqer-dhëmbë që sjellin kujtime të ëmbla fëmijërie.
Çdo hap nëpër këto fshatra është si një rikthim në kohë, ku ritmi i jetës matet nga rrahjet e zemrës së malit. Ndonëse rrugët malore kërkojnë durim dhe vathët e krahëve, shërbimet mikpritëse dhe ndërtimet tradicionale e bëjnë udhëtimin të qetë dhe të sigurt. Akomodimi në shtëpi druri, akoma i mbushur me aromën e zjarrit në hell, të zhyt në një qetësi thellësisht rilaksuese. E sipas zakonit, çdo mëngjes mund të nisësh me një vakt bio me djathë të trashë të veriut dhe mjaltë të rajonit, duke përqafuar ngrohtësinë e sasive të vogla mikpritëse.
Kur dielli perëndon pas majave, hapat udhëtues sjellin magjinë e një vere krejt ndryshe: pa turmë, pa ngutje, vetëm tingujt e natyrës dhe fjalët e vjetra të legjendave që përhapen rrugëve të gurta. Ky itinerar i përmbledhur – Thethi për aventurë, Valbona për madhështinë e lirë, Luma e Zi për misterin e jetëve të ruajtura – është thirrja për ata që kërkojnë verën e vërtetë shqiptare, të papërdalë nga kërshëria masive, dhe për ata që duan t’i përjetojnë fshatrat malore si destinacione magjike, të harruara nga koha.
