Gjatë gjumit të thellë (slow-wave sleep), truri kalon në një gjendje fiziologjike që favorizon pastrimin e nënprodukteve metabolike dhe stabilizimin e kujtesës. Studimet tregojnë se lëngu cerebrospinal qarkullon më fuqishëm natën dhe shoqërohet me vale të ngadalta nervore e hemodinamike—një “ritëm larës” që duket se ndihmon mirëmbajtjen e trurit. Kjo periudhë lidhet edhe me përpunimin e përvojave ditore dhe me rregullimin e emocioneve, çka shpjegon pse pas një gjumi të mirë ndjehemi më të kthjellët dhe më të qëndrueshëm emocionalisht.
Mekanizmi më i përmendur është sistemi “glimfatik”: gjatë gjumit të thellë hapet më shumë hapësira ndërqelizore dhe rritet rrjedha që largon proteina problematike si beta-amiloidi. Kjo ka nxitur idenë se gjumi i mirë mund të ulë rrezikun për dëmtime kognitive në moshë. Megjithatë, tabloja shkencore po rafinohet—disa punë të fundit theksojnë se lidhja mes “pastrimit” dhe demencës është më komplekse se sa mendonim, ndaj gjetjet duhen parë me kujdes ndërsa kërkimi vazhdon.
Për kujtesën, gjumi nuk është “pushim”, por punë në prapaskenë. Gjatë gjumit të thellë, truri “rishfaq” modelet e aktivitetit nga dita (hipokamp–korteks), duke konsoliduar faktet e reja dhe aftësitë; REM-i, nga ana tjetër, duket se riorganizon ngarkesën emocionale të kujtimeve, duke ruajtur thelbin e dobishëm dhe zbehur ngacmimet e panevojshme. Këto faza punojnë si një ekip: SWS stabilizon, REM rafinon. Hipoteza e “homeostazës sinaptike” shpjegon pse: gjatë gjumit forcat sinaptike “ribalancohen”, që sinjalet e rëndësishme të dallohen nga zhurma.
Gjumi dhe shëndeti mendor ndikojnë njëri-tjetrin në të dy drejtimet. Pagjumësia rrit rrezikun për simptoma ankthi e depresioni dhe ul gjendjet pozitive (gëzimin, motivimin), ndërsa përmirësimi i gjumit lidhet me rënie të shqetësimit dhe stabilizim të humorit. Prandaj trajtimi i problemeve të gjumit shihet si pjesë thelbësore e kujdesit për mirëqenien psikologjike.
Si ta mbështesim gjumin e thellë (dhe trurin): mbani orar të qëndrueshëm fjetjeje e zgjimi; dilni në dritë natyrale në mëngjes dhe lëvizni gjatë ditës; errësoni dhe freskoni dhomën (pak më e ftohtë ndihmon); kufizoni kafenë pas drekës dhe alkoolin në mbrëmje; mbyllni ekranet të paktën 60 minuta para gjumit dhe krijoni një ritual të qetë (lexim, dush i ngrohtë, frymëmarrje e ngadaltë). Këto hapa të thjeshtë përmirësojnë cilësinë e gjumit—dhe me të, kujtesën, humorin dhe shëndetin e trurit.
Photo Credits (Acharaporn Kamornboonyarush): https://www.pexels.com/photo/photo-of-person-holding-alarm-clock-1028741/
