Përfshirja e familjes, mjekëve, shkollës dhe komunitetit është thelbësore në mbështetjen e fëmijëve përmes sfidave emocionale dhe fizike, me të cilat përballen pas ekspozimit në një ngjarje traumatike. Për fëmijët e vegjël, prindërit mund të ofrojnë një mbështetje të paçmuar, duke siguruar rehati, pushim dhe një mundësi për të luajtur ose barazuar. Prindërit mund të jenë të disponueshëm për të mundësuar sigurinë se ngjarja traumatike ka mbaruar dhe se fëmijët janë të sigurt. Është e dobishme për prindërit, familjen dhe mësuesit të ndihmojnë fëmijët të verbalizojnë ndjenjat e tyre, në mënyrë që ata të mos ndihen vetëm me emocionet e tyre. Sigurimi i një kujdesi të vazhdueshëm duke siguruar që fëmijët të merren nga shkolla në kohën e parashikuar dhe duke informuar vendndodhjet e fëmijëve të prindërve mund të ofrojnë një ndjenjë sigurie për fëmijët që kanë përjetuar kohët e fundit një ngjarje traumatike si ajo e tërmetit të pak ditëve më parë.

Prindërit, familja, kujdestarët dhe mësuesit mund të kenë nevojë të tolerojnë regresionin në detyrat e zhvillimit për një periudhë kohe pas një ngjarjeje traumatike.

Fëmijët duhet të kenë nevojë për inkurajim për të shprehur frikën, trishtimin dhe zemërimin në mjedisin mbështetës të familjes dhe shkollës. Këta fëmijë të moshës shkollore mund të kenë nevojë të inkurajohen për të diskutuar shqetësimet e tyre me anëtarët e familjes. Është e rëndësishme të pranoni normalitetin e ndjenjave të tyre dhe të korrigjoni çdo shtrembërim të ngjarjeve traumatike që ata shprehin. Prindërit kanë rol të paçmuar në mbështetjen e fëmijëve të tyre në raportimin para mësuesve kur mendimet dhe ndjenjat e tyre po marrin rrugën e përqendrimit dhe mësimit të tyre.

Për adoleshentët që kanë përjetuar një ngjarje traumatike, familja mund të inkurajojë diskutimin e ngjarjes dhe ndjenjat për të dhe pritjet e asaj që mund të ishte bërë për të parandaluar ngjarjen. Prindërit mund të diskutojnë mbi marrëdhëniet e pritshme me familjen dhe bashkëmoshatarët dhe të ofrojnë mbështetje në këto sfida.

Mund të jetë e rëndësishme të ndihmoni adoleshentët të kuptojnë sjelljen "për të nxjerrë zemërimin/ankthin jashtë" si një përpjekje për të shprehur zemërimin për ngjarjet traumatike.

Mund të jetë gjithashtu e rëndësishme të diskutoni mendimet, të adresoni pasojat realiste të veprimeve dhe të ndihmoni në formulimin e alternativave konstruktive që zvogëlojnë ndjenjën e pafuqisë që adoleshentët mund të përjetojnë.

Një përvojë traumatike mund të rrezikojë detyrat e zhvillimit edhe të fëmijëve në moshë shkollore gjithashtu. Fëmijët e kësaj moshe mund të shfaqin shqetësime të gjumit, të cilat mund të përfshijnë rënie në gjumë, frikë nga gjumi vetëm ose endrra këqija të shpeshta.

Mësuesit, shpesh komentojnë se këta fëmijë kanë vështirësi më të mëdha që përqendrohen dhe mësojnë në shkollë. Fëmijët e kësaj moshe, pas një ngjarjeje traumatike, mund të ankohen për dhimbje koke dhe dhembje në stomak pa ndonjë arsye të dukshme, dhe disa fëmijë përfshihen në një sjellje të pakujdesshme të pakujdesshme ose agresive.

Adoleshentët të ekspozuar ndaj një ngjarjeje traumatike ndihen të vetëdijshëm për përgjigjet e tyre emocionale ndaj ngjarjes. Ndjenjat e frikës, dobësisë dhe shqetësimit për etiketimin "jonormal" ose të ndryshëm nga moshatarët e tyre mund të bëjnë që adoleshentët të tërhiqen nga familja dhe miqtë.

Adoleshentët shpesh përjetojnë ndjenja të turpit dhe fajit për ngjarjen traumatike dhe mund të shprehin fantazi për hakmarrje dhe ndëshkim. Një ngjarje traumatike për adoleshentët mund të nxisë një ndryshim rrënjësor në mënyrën se si këta fëmijë mendojnë për botën. Disa adoleshentë përfshihen në sjellje vetëshkatërruese ose të prirura nga aksidentet.

 
Angazhimi në aktivitete pas katastrofës që lehtësojnë shërimin
 
Tre komponentë kryesorë të rëndësishëm në procesin e kapërcimit të situatës emergjente që çojnë drejt shërimit:
- Ekspozimi ndaj diskutimit të ngjarjeve të lidhura me fatkeqësinë natyrore,
- Promovimi i aftësive pozitive të përballimit dhe zgjidhjes së problemeve, dhe
- Forcimi i miqësisë dhe mbështetjes së bashkëmoshatarëve të fëmijëve.
 
Në mënyrë të veçantë:

·  Inkurajoni fëmijët të flasin për ngjarjen që lidhen me termetin.
Fëmijët kanë nevojë për një mundësi për të diskutuar përvojat e tyre në një mjedis të sigurt dhe pranues. Siguroni aktivitete që u mundësojnë fëmijëve për të diskutuar përvojat e tyre. Këto mund të përfshijnë një varg metodash (si verbale dhe joverbale) dhe përfshijnë projekte të ndryshme (p.sh., vizatimi, tregimet, regjistrimi audio/video). etj


·  Promovoni aftësi pozitive për përballimin dhe zgjidhjen e problemeve
Aktivitetet/Diskutimet  duhet t'i mësojnë fëmijët si të bëjnë aplikojne aftësi për zgjidhjen e problemit. Fëmijët duhet të inkurajohen për të zhvillojnë metoda reale dhe pozitive të përballimit që rrisin aftësinë e tyre për të menaxhuar ankthin dhe për të identifikuar cilat strategji përshtaten me secilën situatë.


 
·  Forconi miqësinë dhe mbështetjen e bashkëmoshatarëve të fëmijëve

Fëmijët me mbështetje të fortë emocionale nga të tjerët janë më të aftë të përballen me fatkeqësinë. Marrëdhëniet e fëmijëve me moshatarët munden te japin sugjerime se si të përballesh me vështirësitë dhe mund të ndihmojë në uljen e izolimit.
Ne shume situata emergjente si kjo, miqësitë mund të prishen për shkak të zhvendosjeve familjare. Në disa raste
prindërit mund të jenë më pak të disponueshëm për të siguruar mbështetje për fëmijët e tyre për shkak të shqetësimit të tyre dhe të qenurit te mbingarkuar. Eshtë e rëndësishme që fëmijët të zhvillojne marrëdhënie mbështetëse me mësuesit dhe shokët e tyre të klasës.
Aktivitetet mund të përfshijnë nxitjen e fëmijëve për të punuar në bashkëpunim në grupe të vogla për të rritur mbështetjen e bashkëmoshatarëve.
 
·  Theksoni rezistencën e fëmijëve.
 Përqendrohuni në kompetencat e tyre për sa i përket jetës së tyre të përditshme dhe në të tjera kohë të vështira Ndihmoni fëmijët të identifikojnë ato që kanë bërë në të kaluarën që i ndihmuan ata të përballen kur janë ishin të frikësuar ose të mërzitur. U flisni për komunitetet e tjera që kanë përjetuar fatkeqësi natyrore dhe qe jane rikuperuar.
 
·  Referoni rastet aq sa ju mund t’i vleresoni se kanë nevojë për trajtim nga psikologu i shkollës ose nga një specialist tjetër i shëndetit mendor.
 
Si mund t'i ndihmoj nxënësit e mi?
 
Mësuesit luajnë një rol të rëndësishëm në ndihmën e nxënësve të tyre për t'u rikuperuar. Pas kthimit në shkollë, madje edhe në një vendosje të përkohshme, duhet të promovojë mirëqenien e fëmijëve dhe familjeve të tyre. Konsideroni këto sugjerime për t'ju ndihmuar në punën tuaj me nxënësit dhe familjet e tyre.
 
Për t'i ndihmuar nxënësit tuaj, së pari:
 
• Kujdesuni për veten tuaj! Bëni çmos të pini shumë ujë, të hani rregullisht dhe të flini gjumë mjaftueshëm.
• Merrni kohë për familjen tuaj. Mundohuni të kujdeseni për nevojat personale të familjes suaj. Mund të jetë e dobishme për mësuesit që të mbulojnë njëri-tjetrin kur të dalë diçka që ju duhet të kujdeset.
 
• Komunikoni me të tjerët/kolegët. Sigurohuni që të bisedoni me mësuesit e tjerë për t'i dhënë secilit mbështetje.
• Pushoni. Mundohuni të mos e teproni me aktivitetet e pastrimit në shtëpi ose në shkollë, përfshirë ngritjen e sendeve të rënda ose punën për periudha të zgjatura kohore.
• Shtyni/Shmangni vendimet madhore. Shmangni marrjen e ndonjë vendimi të panevojshëm për ndryshimin e jetës gjatë kësaj kohë stresuese.


 
KUJDESI PËR NXËNËSIT TUAJ:
 
• Modifikoni planet mësimore (Sipas direktivave që mund të na vijnë nga drejtoria e shkollës apo ZVA, në vazhdim).
Ulni ngarkesën e punës, lëvizni me një ritëm më të ngadaltë dhe bëni mësime më të këndshme, veçanërisht kur klasa mbahet në një mjedis të përkohshëm, oraret e shkollës janë ndryshuar, dhe kur shokët e klasës ose mësuesit e tjerë nuk janë kthyer ose kanë qenë të dëmtuar.
 
• Komunikoni me nxënësit. Bisedoni hapur me nxënësit për ndjenjat e tyre dhe shqetësimet për tërmetin dhe pasojat. Siguroni informacione të sakta për t'ju ndihmuar të sqaroni keqkuptimet dhe zvogëloni frikën.
Përfundoni diskutimin me fokus në  procedurat e sigurisë dhe aktivitetet e rimëkëmbjes së pas kesaj që ndodhi.
 
• Njihni përvojat e nxënësve tuaj. Fto nxënësit dhe prindërit t’ju tregojnë për ndryshimet/dëmet në familje ose në shtëpi në mënyrë që të mund të kuptoni më mirë çdo ndryshim në klasë si pasojë e kësaj.
 
·   Ndani informacione me të tjerët. Flisni me njëri-tjetrin dhe stafin tjetër të shkollës për të ndarë informacion dhe monitoroni ecurinë e nxënësve.
 
• Siguroni ‘Strukturë’. Sa më mirë të jetë e mundur, mbani një orar të parashikueshëm, të strukturuar të klasës
me rregulla dhe pasoja për të siguruar mbështetje për nxënësit tuaj.
 
• Ndihmoni nxënësit të përballen me shqetësimet.
 
Ndihmoni nxënësit të zhvillojnë dhe përdorin aftësitë e tyre të përballimit, të tilla si duke folur me një të rritur të besuar ose duke bërë aktivitete si të luash me miqtë, të lexosh, të lutesh, të këndosh,vallëzimi, ose arti.
 
• Inkurajoni zakonet/ritualet e shëndetshme.
Inkurajoni nxenesit të pinë ujë të mjaftueshëm, të hanë rregullisht dhe pushojne sa duhet.
 
• Vendosni kufij në shpërthimet emocionale. Eshtë e vështirë të kesh nxenes që irritohen ose shperthejne. Thuajuni qartë atyre çfarë pritet/tolerohet ose jo dhe përforconi sjelljen e mirë.
 
• Reduktimi i kujtimeve. Ulja e ekspozimit të nxënësve ndaj kujtimeve të panevojshme të tërmetit.
Kufizoni bisedat mësues-mësues për tërmetin para nxenesve dhe diskutime rreth tërmetit gjatë orës së mësimit.
 
• Identifikoni problemet e gjumit. Nxënësit e lodhur shpesh nuk mund të përqendrohen ose mësojnë mirë dhe munden të jetë i irrituar me shoket dhe mësuesit. Inkurajoni nxenesit të flene sa më shumë gjumëtë jetë e mundur.
 
• Jini të durueshëm. Rimëkëmbja vjen në faza me javë dhe muaj. Mos u be dekurajohen sepse disa studentë marrin më shumë kohë se të tjerët ose kanë të përkohshëm pengesa.
 
• Promovoni aktivitete ndihmëse. Angazhoni nxenesit në aktivitete për të ndihmuar në riparime apo zbukurime festive te shkollës, përfshirë projektet për të përmirësuar shkollën ose lagjen ose për të ndihmuar të tjerët në komunitetin e tyre.
 
• Promovoni tolerancën në klasën tuaj. Nxënësit në klasën tuaj mund të jenë prekur rëndë nga tërmeti, ne aspektin psiko-emocional. Ndihmoni nxënësit të jenë të ndjeshëm ndaj shqetësimit të të tjerëve dhe te mbështesin njëri-tjetrin në mënyra pozitive. Për shembull, inkurajoni nxenesit të përfshijnë njëri-tjetrin në lojera, monitoroni ngacmimet, i gruponi në aktivitete në mënyrë që të përfshihen të gjithë nxenesit.
 

NË VAZHDIMËSI TË PROCESIT MËSIMOR: Nëse vini re ose keni informacion nga prindërit e nxënësve për prezencën e disa nga simptomave të mëposhtme, referojini ato pranë Shërbimit Psiko-Social në shkollë.

 

Checklist e vlerësimit të simptomave tek fëmijët:

Simptomat e shfaqura te fëmijët e parashkollorit, 5-6 vjeç

1. Sjellja regresive, makthet e natës (d.m.th., frikësimi ose ankthi që prodhojnë ëndrra) tmerret e gjumit (d.m.th., fëmija befas ulet në shtrat duke bërtitur ose duke qarë me një shprehje të frikësuar dhe shenja autonome të ankthit intensiv. Fëmija është i papërgjegjshëm ndaj përpjekjeve të të tjerëve për ta zgjuar ose ngushëlluar atë / saj. Nëse zgjohet, fëmija është hutuar dhe çorientuar për disa minuta dhe rrëfen një ndjenjë të paqartë të terrorit zakonisht pa përmbajtje të ëndrrave.) Paaftësia për të fjetur pa dritë ose dikush tjetër i pranishëm, paaftësia për të fjetur gjatë natës.

2. Të qara në forma të ndryshme, me ulërima, ulërima dhe thirrje të qarta për ndihmë (më shumë se zakonisht)

3. Thithja e gishtit

4. Urinimi në shtrat: humbja e kontrollit të zorrëve / fshikëzës nga frika e errësirës ose frika e kafshëve për të mbetur vetëm ose nga turmat ose të huajt

5. Paaftësia për t’u veshur ose ngrënë pa ndihmë

6. Ndjeshmëri e lartë ndaj zhurmave me ton të lartë

7. Frika nga errësira, nga moti - rrufe, shi, erë të lartë

8. Nervozizëm

9. Konfuzion

10. Trishtim, veçanërisht për humbjen e personave ose të shtëpive

11. Vështirësi në të folur

12. Duke u bërë i palëvizshëm, me shprehje të dridhura dhe të frikësuara

13. Vrapimi drejt të rriturve ose në lëvizje pa qëllim

14. Sjellja agresive ose e tërhequr.

15. Problemet shkollore fillojnë të shfaqen

 

Fëmijët 6 - 11 vjeç: Para-adoleshenca dhe adoleshenca, 12 - 15 vjeç


1. Urinim i pavullnetshëm në shtrat
2. Makthe në gjumë
3. Problemet e gjumit (p.sh., gjumi i ndërprerë, nevoja për dritë natën ose gjumi i shtuar)
4. Frika nga moti
5. Frika iracionale (p.sh., siguria e ndërtesave ose frika nga dritat në qiell)
6. Nervozizëm
7. Mosbindje
8. Depresion
9. Zenka për gjëra të parëndësishme
10. Dhimbje koke
11. Të përziera ose të vjella
12. Probleme vizive ose dëgjimi
13. Problemet e ngrënies
14. Refuzimi për të shkuar në shkollë, problemet e sjelljes në shkollë, performancë e dobët në shkollë, rënia e interesit për aktivitete që më parë ka qenë i përfshirë: (p.sh., tërheqja nga grupet e lojës, miqtë dhe aktivitetet e mëparshme ose sjelljet agresive dhe luftimet e shpeshta me miqtë ose motrat)
15. Tërheqja dhe izolimi
16. Ankesat fizike (p.sh., dhimbje koke ose dhimbje në stomak)
17. Sjellja antisociale (p.sh., vjedhja, sjellja agresive ose veprimi jashtë)