Liria dhe Virusi. Qeveritë e mëdha po kontrollojnë gjithçka?

Qeveria e madhe është e nevojshme për të luftuar pandeminë. Ajo që ka rëndësi është se si ajo tkurret përsëri më pas.

Në vetëm disa javë, një virus me diametër prej dhjetëmijë milimetrash, ka shndërruar demokracitë perëndimore. Shtetet kanë mbyllur bizneset dhe kanë kyçur njerëzit brenda. Ata kanë premtuar triliona dollarë për të mbajtur ekonominë në mbështetje të jetës. Nëse Koreja e Jugut dhe Singapori janë një udhëzues, intimiteti mjekësor dhe elektronik do të hidhen mënjanë. Është shtrirja më dramatike e pushtetit shtetëror që nga lufta e dytë botërore.

Po thyhen tabutë njëri pas tjetrit. Jo vetëm përmes kërcënimit me gjoba ose burgut për njerëzit e thjeshtë që bëjnë gjëra të zakonshme, por edhe në madhësinë dhe qëllimin e rolit të qeverisë në ekonomi. Në Amerikë, Kongresi është i gatshëm të kalojë një paketë me vlerë gati 2trn $, 10% të PBB-së, dy herë më shumë se ajo që u premtua në 2007-09. Garancitë e kredisë nga Britania, Franca dhe vendet e tjera vlejnë 15% të PBB-së.

Bankat qendrore po shtypin para dhe po i përdorin ato për të blerë asete që dikur i refuzonin. Për një kohë, të paktën, qeveritë po kërkojnë të ndalojnë falimentimin.

Për ata që besojnë në një qeveri të kuﬁzuar dhe në tregjet e hapura, Covid-19 paraqet një problem. Shteti duhet të veprojë me vendosmëri. Por historia sugjeron që pas krizave shteti nuk heq dorë nga të gjitha bazat që ka marrë. Sot, kjo sjell implikime jo vetëm për ekonominë, por edhe për mbikëqyrjen e individëve.

Nuk është rastësi që shteti rritet gjatë krizave. Qeveritë mund të kenë ngecur tek pandemia, por ato vetëm mund të detyrojnë dhe mobilizojnë me shpejtësi burimet e mëdha. Sot ato janë të nevojshme për të zbatuar mbylljen e biznesit dhe izolimin për të ndaluar virusin. Vetëm ata mund të ndihmojnë në kompensimin e kolapsit ekonomik që rezulton. Në Amerikë dhe Europë, PBB-ja mund të bjerë me 5-10% nga viti në vit. Mbase më shumë.

Një arsye që roli i shtetit ka ndryshuar kaq shpejt, është se Covid-19 përhapet si zjarr i furishëm. Në më pak se katër muaj ajo ka kaluar nga një treg në Wuhan, në pothuajse çdo vend të botës. Javën e kaluar regjistroi 253,000 raste të reja. Njerëzit kanë frikë nga shembulli i Italisë, ku pothuajse 74,000 raste të regjistruara kanë kapërcyer një sistem shëndetësor të klasit botëror, duke e çuar në mbi 7.500 vdekje.

Kjo frikë është arsyeja tjetër për ndryshime të shpejta. Kur qeveria e Britanisë u përpoq të zbriste në mënyrë që të minimizonte ndërhyrjen e shtetit, ajo u akuzua që po bënte shumë pak dhe reagoi me vonesë. Në kontrast me Britaninë, Franca miratoi një ligj këtë javë duke i dhënë qeverisë fuqinë jo vetëm për të kontrolluar lëvizjet e njerëzve, por edhe për të menaxhuar çmimet dhe mallrat e rezervave. Gjatë krizës, presidenti i saj, Emmanuel Macron, ka parë vlerësimet e tij të miratimit që të rriten.

Në pjesën më të madhe të botës shteti i është përgjigjur deri më tani Covid-19 me një përzierje të detyrimit dhe presionit ekonomik. Ndërsa pandemia vazhdon, ka të ngjarë të shfrytëzojnë fuqinë e saj unike për të monitoruar njerëzit që përdorin të dhënat e tyre.

View this post on Instagram

It's a ten-thousandth of a millimetre in diameter and it has transformed Western democracies in a matter of weeks.⁠ ⁠ The coronavirus is prompting the most dramatic extension of state power in rich countries since the second world war. ⁠ ⁠ The size and scope of the government’s role in the economies of Britain, America and France has swelled dramatically.⁠ ⁠ This vast increase in power has taken place with almost no time for debate. ⁠ ⁠ Click on the link in our bio to read why a pandemic government may be good at fighting a disease, but is a bad idea for everyday life.⁠ ⁠ Credit: @d_urbo_design

A post shared by The Economist (@theeconomist) on Mar 28, 2020 at 12:10pm PDT

Hong Kong përdor aplikacione në telefona që tregojnë se "ku jeni duke zbatuar karantinën". Kina ka një sistem pasaportash për të regjistruar se kush është i sigurt për të dalë jashtë. Të dhënat e telefonit ndihmojnë modeluesit të parashikojnë përhapjen e sëmundjes. Nëse një qeveri (le te themi ndalon) zhvillimin e Covid-19, siç ka bërë Kina, do të duhet të parandalojë një valë të dytë midis shumë personave që janë akoma të ndjeshëm, duke ngritur zërin për çdo grupim të ri. Koreja e Jugut thotë se automatikisht gjurmimi i kontakteve për infeksionet e freskëta, duke përdorur teknologjinë celulare, merr rezultate në dhjetë minuta në vend të 24 orëve.

Kjo rritje e madhe e pushtetit shtetëror ka ndodhur aq shpejt, saqë nuk ka pothuajse asnjë kohë për debat. Disa do të sigurojnë veten se është thjesht e përkohshme dhe se nuk do të lërë asnjë gjurmë, si me gripin spanjoll një shekull më parë. Sidoqoftë, shkalla e përgjigjes e bën Covid-19 më shumë si një luftë ose Depresion. Dhe këtu të dhënat sugjerojnë që krizat çojnë në një shtet përgjithmonë më të madh, me shumë fuqi, si dhe përgjegjësi dhe taksa për të paguar për të. Shteti i mirëqenies, tatimi mbi të ardhurat, shtetëzimi, të gjitha u rritën nga konﬂikti dhe kriza.

Disa nga ndryshimet e sotme do të jenë të dëshirueshme. Do të ishte mirë nëse qeveritë do të përgatiteshin më mirë për pandeminë tjetër; nëse ata investuan në shëndetin publik, përfshirë në Amerikë, ku reforma është shumë e nevojshme. Disa vende te tjera, kanë nevojë që të akordohet nje pagë e mirë për personat e sëmurë.

Ndryshimet e tjera mund të jenë më pak të qarta, por do të jenë të vështira për t’u zhvendosur, sepse ato u mbështetën nga elektoratet e fuqishme edhe para pandemisë. Një shembull është zgjedhja e mëtejshme e paktit të zonës euro që supozohet të imponojë disiplinim në huazimin e vendeve anëtare. Po kështu, Britania ka marrë hekurudhat e saj nën kontrollin e shtetit, një hap që supozohet të jetë i përkohshëm, por që nuk mund të tërhiqet kurrë.

Më shqetësuese është përhapja e zakoneve të këqija. Qeveritë mund të tërhiqen në autarki (vend apo shoqeri që është ekonomikisht e pavarur). Disa kanë frikë se mos mbarojnë përbërësit për ilaçe, shumë prej tyre bëhen në Kinë. Rusia ka vendosur një ndalim të përkohshëm për eksportimin e grurit. Industrialistët dhe politikanët kanë humbur besimin në zinxhirët e furnizimit. Prospektet e tregtisë janë tashmë të zbehta. Për një kohë të gjatë, një zgjerim i gjerë dhe i qëndrueshëm i shtetit së bashku me një borxh publik në mënyrë dramatike më të lartë, ka të ngjarë ta cojë në një lloj kapitalizmi të ngurtë, më pak dinamik.

Por ky nuk është problemi më i madh. Shqetësimet më të mëdha qëndrojnë diku tjetër, në shpërdorimin e detyrës dhe kërcënimet për lirinë. Disa politikanë tashmë janë duke kapur pushtetin, si në Hungari, ku qeveria po kërkon një gjendje të jashtëzakonshme të pacaktuar. Kryeministri i Izraelit, Binyamin Netanyahu, duket se e sheh krizën si një shans për të shmangur një gjyq për korrupsionin.

Më shqetësuese është shpërndarja e mbikëqyrjes ndërhyrëse. Grumbullimi dhe përpunimi i të dhënave invazive do të përhapet, sepse ofron një avantazh të vërtetë në administrimin e sëmundjes. Por ata gjithashtu kërkojnë që shteti të ketë qasje rutinore në regjistrat mjekësorë dhe elektronikë të qytetarëve. Tundimi do të jetë të përdorësh mbikëqyrje pas pandemisë, aq sa legjislacioni antiterror u zgjodh pas 11 shtatorit. Kjo mund të ﬁllojë me gjetjen e rasteve të tregtarëve të drogës. Askush nuk e di se ku do të përfundonte, veçanërisht nëse, duke u marrë me Covid-19, Kina e çmendur nga mbikëqyrja, shihet si një model.

Mbikëqyrja mund të jetë e nevojshme për të përballuar Covid-19. Rregullat me klauzolat aktuale dhe shqyrtimi i integruar mund të ndihmojnë në ndalimin e tij në atë kohë. Por mbrojtja kryesore kundër shtetit mbizotërues, në teknologji dhe ekonomi, do të jenë vetë qytetarët. Ata duhet të kuptojnë se një qeveri pandemike nuk është e përshtatshme për jetën e përditshme.

Freedom and the Virus. Big governments are controlling everything?

Big government is needed to fight the pandemic. What matters is how it shrinks again afterwards.

In just a few weeks, a 10,000-millimeter-wide virus has transformed Western democracies. States have closed businesses and locked people inside. They have pledged trillions of dollars to keep the economy on life support. If South Korea and Singapore are a guide, medical and electronic privacy will be cast aside. It is the most dramatic extension of state power since World War II.

Taboos are breaking down one after another. Not only through the threat of fines or imprisonment for the common people who do ordinary things, but also the size and scope of the government's role in the economy. In America, Congress is ready to pass a package worth nearly $ 2trn, 10% of GDP, twice as much as promised in 2007-09. Credit guarantees from Britain, France and other countries are worth 15% of GDP.

Central banks are printing money and using it to buy assets they once rejected. For a while, at least, governments have been seeking to stop bankruptcy.

For those who believe in limited government and open markets, Covid-19 is a problem. The state must act decisively. But history suggests that after the crisis, the state does not give up all of its bases. Today this has implications not only for the economy but also for the supervision of individuals.

It is no coincidence that the state grows during crises. Governments may have stumbled upon the pandemic, but they can only force and mobilize large resources rapidly. Today they are needed to enforce business closure and isolation to stop the virus. Only they can help offset the resulting economic collapse. In America and Europe, GDP can fall by 5-10% year-on-year. Probably more.

One reason that the role of the state has changed so rapidly is that Covid-19 spreads like wildfire. In less than four months it has passed from a market in Wuhan to almost every country in the world. Last week it registered 253,000 new cases. People fear the example of Italy, where almost 74,000 registered cases have overtaken a world-class health system, leading to over 7,500 deaths.

This fear is the other reason for rapid change. When Britain's government tried to come down in order to minimize state intervention, it was accused of doing too little and responding late. In contrast to Britain, France passed a law this week giving the government the power not only to control people's movements but also to manage prices and stocks of goods. During the crisis, its president, Emmanuel Macron, has seen his approval ratings rise.

In much of the world the state has so far responded to Covid-19 with a mixture of coercion and economic pressure. As the pandemic persists, they will likely harness its unique power to monitor people using their data.

Hong Kong uses apps on phones that show "where you are applying the quarantine". China has a passport system to record who is safe to go out. Phone data helps modelers predict the spread of the disease. If a government (let's stop) the development of Covid-19, as China has done, it will have to prevent a second wave among many who are still sensitive, raising the voice for any new grouping. South Korea says that automatically tracking contacts for fresh infections, using cellular technology, results in ten minutes instead of 24 hours.

This huge increase in state power has happened so fast that there is almost no time for debate. Some will assure themselves that it is merely temporary and that it will leave no trace, as with the Spanish flu a century ago. However, the response rate makes Covid-19 more like a war or Depression. And the data here suggests that crises lead to a greater state forever, with a lot of power, as well as responsibilities and taxes to pay for it. The welfare state, income tax, nationalization, all grew out of con kon ict and crisis.

Some of today's changes will be desirable. It would be great if governments were better prepared for the next pandemic; if they invested in public health, including in America, where reform is sorely needed. Some other countries need a good salary for sick people.

Other changes may be less clear, but they will be difficult to shift because they were supported by powerful constituencies even before the pandemic. One example is the further choice of the euro area pact that is supposed to impose discipline on lending to member states. Likewise, Britain has taken its railways under state control, a step that is supposed to be temporary but can never be withdrawn.

Most worrisome is the spread of bad habits. Governments can be drawn into autarchy (a country or society that is economically independent). Some fear that the ingredients for medicines will run out, many in China. Russia has imposed a temporary ban on wheat exports. Industrialists and politicians have lost faith in supply chains. The trade prospects are already dim. In the long run, a broad and steady expansion of the state along with dramatically higher public debt is likely to lead to a kind of rigid, less dynamic capitalism.

But this is not the biggest problem. The biggest concerns lie elsewhere, in abuse of office and threats to freedom. Some politicians are already seizing power, like in Hungary, where the government is seeking an indefinite state of emergency. Israeli Prime Minister Binyamin Netanyahu appears to view the crisis as a chance to avoid a corruption trial.

Most worrying is the distribution of interventional surveillance. Invasive data collection and processing will be widespread because it offers a real advantage in disease management. But they also demand that the state have routine access to citizens' medical and electronic records. The temptation will be to use post-pandemic surveillance as much as anti-terror legislation was chosen after 9/11. This can start with finding drug dealers. No one knows where it would end up, especially if, dealing with Covid-19, China overseen crazy, seen as a model.

Surveillance may be necessary to withstand Covid-19. Rules with current clauses and integrated scrutiny can help stop it at that time. But the main defense against the dominant state, in technology and economics, will be the citizens themselves. They need to understand that a pandemic government is not suitable for everyday life.

Liria dhe Virusi. Qeveritë e mëdha po kontrollojnë gjithçka?

Artikuj të këshilluar

Si e ndryshojnë pandemitë, shoqërinë njerëzore

A do ta revolucionarizojë koronavirusi rolin e qeverive?

Mënyra më e mirë për të shmangur pandemitë e ardhshme? Mbroni natyrën

Teatri, kauza që ende jeton! Nga Enxhi Hoxha

Teatri Kombëtar nuk është më!