“Ndoshta jemi në këtë botë për të kërkuar dashurinë, për ta gjetur dhe humbur, sërish e sërish. Me çdo dashuri, ne rilindim, dhe me çdo dashuri që merr fund, kemi një plagë të re. Unë jam e mbushur me plagë krenare...”

Duke qenë një nga shkrimtaret e spanjishtes, më të lexuarat në botë, Allende vazhdon të luftojë për të drejtat e grave dhe të shkruajë novela për karaktere të forta femërore.

Librat e Allende janë përkthyer në më shumë se 42 gjuhë dhe janë shitur në rreth 75 milionë kopje në të gjithë globin. Shkrimtarja ka krijuar gjithashtu fondacionin ‘Isabel Allende’ në kujtim të vajzës së saj (e cila vdiq në vitin 1992), me qëllim që të fuqizojë gratë dhe vajzat në mbarë botën. Romani i saj i ri, ‘Violeta’, përfshin 100 vjet dhe rrëfen për jetën dhe kohët e trazuara të heroinës së saj amerikano-jugore.

Biseda e mëposhtme është një bisedë personale, e realizuar disa vite më parë me Collier Meyerson, nga revista prestigjioze Elle. Allende zbulon jetën e saj prej beqareje, por flet edhe për dashurinë e pakushtëzuar. Ajo thotë se është e pamundur të kesh një dashuri të pakushtëzuar në një lidhje romantike. Ajo e do shumë qenin e saj, por asnjëherë burrin me të cilin fle.


Collier Meyerson: Librat tuaj, si “Shtëpia e shpirtrave”, janë shpesh në bashkëbisedim me historinë. Në novelën e fundit, shumë nga personazhet kryesore të librit janë të ndikuar drejtpërdrejt nga Lufta e Dytë Botërore. Ka një personazh që i ka shpëtuar Holokaustit, një tjetër që i shpëtoi Aushvicit, ka një të mbijetuar të një kampi internimi amerikano-japonez dhe një luftëtar të Rezistencës franceze. Po pyesja veten, sa histori përshijnë idetë tuaja letrare?

Isabel Allende: Kam një shqisë të gjashtë për kohën dhe hapësirën, prandaj të gjitha historitë e mia zhvillohen në kohë dhe hapësirë të caktuar. Para se të filloj të shkruaj, para se të kem një histori, ku dhe kur ndodh historia, bëj kërkime për të. Në këtë rast, personazhet e mi ishin 18 vjeç. Duhet të imagjinoja se çfarë kishte ndodhur në 18 vitet e para të jetës së tyre. Lufta e Dytë Botërore do të luante rolin kryesor, patjetër, sepse të gjithë këta njerëz u ndikuan nga ajo. Duhet të bëja kërkime për këtë gjë dhe mendoj se ngjarjet dhe historitë i dhanë novelës bazën për t’u krijuar, të cilat nuk do i kishte nëse nuk do të përmendja Luftën e Dytë Botërore.

CM: Po thoni që keni bërë shumë kërkime para se të shkruanit, si zhvillohet procesi? Keni pikturuar një pikturë kaq të gjallë të një kampi internimi japonez? Më vjen turp të pranoj që nuk kam lexuar asnjëherë asnjë libër apo dokument për ngjarjet e asaj periudhe.

IA: Është pjesë e fshehur e historisë. Nuk ka shumë të dhëna. Nuk mësohet në shkollë dhe mendoj se vetëm së fundmi, me muzeun e ri amerikano-japonez dhe gjeneratën e tretë apo të katërt të amerikanëve dhe japonezëve që po e tregojnë ngjarjen, kemi më shumë informacion.

Ka shumë informacion, duhet thjesht të kërkosh. Kur po kërkoja të drejtat e personazhit japonez, kisha dëgjuar për kampet e internimit. Fillova kërkimet për Manzanar, kamp në Kaliforninë Jugore, dhe kur kisha shkruar pothuajse gjithçka për të , kuptova se amerikano-japonezët nga San Francisco nuk ishin dërguar në Manzanar, por në Utah, Topaz. Prandaj duhet të rifilloja kërkimin që t’i dërgoja personazhet në Topaz. Kjo gjë ndodh ndonjëherë, që gjatë rrugës ndryshon dhe drejtim.

“Për herë të parë isha e vetëdijshme që po plakesha, sepse shumë dekada më parë e jetoja jetën pa menduar për këtë.”

CM: Mendoni se është e vështirë të braktisësh një ide, kur zbulon që nuk është e saktë historikisht?

IA: Po, po. Në thelb ishte i njëjti efekt, po në një vend tjetër.

CM: Ka disa momente në novelë kur të vdekurit bashkëjetojnë me të gjallët, ose të paktën kështu nënkuptohet, dhe ku të moshuarit përballen me përjetime të ndryshme kur i afrohen vdekjes, dhe ju me të vërtetë përfshiheni në konceptin e vdekjes gjatë shkrimit. Po pyesja veten nëse mund të më thoni diçka në lidhje me mendimet tuaja rreth vdekjes, nëse kanë luajtur rol apo jo në shkrimin e novelës?

IA: Të gjitha gjërat në libër ishin shumë të prekshme për mua në momentin që po i shkruaja. Sapo kisha mbushur 70 vjet, prandaj plakja ishte shumë prezente në jetën time. Për herë të parë isha e vetëdijshme që po plakesha, sepse në dekadat e mëparshme po e jetoja jetën pa menduar për këtë. Kur bën 70 vjeç, të gjithë janë të sigurt se je plakur. Por unë nuk jam. Ndihem si 50 vjeç. Shumica e njerëzve ndihen më të rinj se sa mosha reale e tyre, por shoqëria vlerëson rininë, suksesin, produktivitetin dhe bukurinë. Nuk ka vend në këtë shoqëri për njerëz të moshuar. Megjithatë, në SHBA po rritet numri i moshës së tretë, sepse po jetojmë një jetë më të gjatë dhe më të shëndetshme. Problemi qëndron në faktin se individët, shpesh nuk i kanë mundësitë për t’u kujdesur për të moshuarit. Kjo është diçka me të cilën duhet të përballemi. E njëjta gjë po ndodhte dhe në jetën time. Tema kryesore në libër mendoj se përveç plakjes, është dashuria.

“A mund të mbijetojë dashuria? Është e mundur të duash të njëjtin person? Arrita në përfundimin që ndoshta mund të ndodhë, nëse janë të dashur, por si bashkëshortë është shumë e vështirë.”

 

CM: Po!

IA: Gjatë kohës që po shkruaja librin, martesa ime po merrte fund. Në prill të këtij viti, u ndava nga bashkëshorti, pas 27 vjet martesë. Normalisht që nuk ndodhi brenda një dite. Kishte kohë që gjërat nuk shkonin mirë. Unë isha duke e menduar nëse duhej të qëndroja e martuar, sepse është gjithmonë më e rehatshme të qëndrosh me dikë që njeh, se sa të përfundosh në vetmi në moshën 70-vjeçare. Kjo ishte e gjitha në mendjen time. Unë po mendoja për dashurinë, humbjen e martesës, humbjen e rinisë, humbjen e pavarësisë në një farë kuptimi. A mund të mbijetojë dashuria? A është e mundur të duash të njëjtin person? Arrita në përfundimin që mund të ndodhë, nëse janë të dashur, por si bashkëshortë është e vështirë. Shumë e vështirë. Jetët tona janë shumë më të gjata tani. Nëna ime dhe njerku kanë qenë bashkë për 67 vjet dhe është martesa e dytë për të dy.


CM: Uau...

IA: Njerku im, së shpejti do jetë 100 vjeç.

CM: Çfarë?!

IA: Nëna ime është 95 vjeç. Kam pasur kontakt me të gjitha stadet e plakjes. Për librin, bëra një kërkim në azilin e të moshuarve këtu në Bay Area, e quajtur ndryshe “The Redwoods.” Ekziston vërtet. Nuk kisha përse ta shpikja. Në libër thjesht përshkrova atë që di. Është e rëndësishme të bësh kërkime para se të vendosësh të shkruash.

 

CM: Është pak për të qeshur që folët për martesën, sepse të gjitha pyetjet e tjera janë për dashurinë. Ajo për të cilën po flisnit, martesat, duke bërë pyetjen: A mund të dashurosh vetëm një person? Ka një frazë në libër që më bëri të mendoj për një bashkëbisedim që kam bërë dhe thuhej, “Në martesë, asgjë nuk është pa kushte.”

IA: Po.

CM: Ka një çift në librin tuaj me një martesë të pazakonshme. Ata janë miq, para së gjithash, por unë e interpretova dashurinë e tyre si të zakonshme. Po mendoja…

IA: Megjithatë, ata nuk janë të dashur. Kur them që në një çift asgjë nuk është pa kushte, është kur ke vetëm një raport seksual.

 

CM: Mendoni se kur lidhja romantike bëhet pjesë e martesës, bëhet e kushtëzuar?

IA: Mendoj se po. Në jetën time të gjatë, në eksperiencën time, mund t’i duash pakushte shokët e tu, prindërit, fëmijët dhe kafshët, sigurisht. Unë e dua qenin tim pa kushte, por jo burrin me të cilin fle.

 

CM: Interesante. Pse mendoni se ndodh kështu?

IA: Dua diçka në këmbim. Është një lidhje kaq e thellë dhe intime, saqë nuk mund të jetë e pakushtëzuar. Mund ta krahasoj intimitetin e marrëdhënieve seksuale me lidhjen që krijon një nënë me një fëmijë të sapolindur. Por me fëmijën e sapolindur është e pakushtëzuar. Ti jep jetën tënde për atë fëmijë. Nuk është e njëjta gjë në një marrëdhënie, vetëm nëse e ndjen se të duan aq sa i do.

CM: A janë lidhjet romantike dhe lidhjet shoqërore reciproke?

IA: Mendoj se marrëveshja perfekte, çifti perfekt do ishte ai çift që ka ruajtur lidhjen romantike dhe njëkohësisht janë miq shumë të mirë. Shoqëria ka të bëjë me besimin te personi tjetër. Dashuria pasionante dhe romantike ka të bëjë me seksin dhe emocionet. Duhet të provosh t’i kombinosh të dyja, mendoj. Martesat e mrekullueshme, çiftet e mrekullueshme që njoh, i kanë të dyja.

CM: Keni të drejtë. Duke ndryshuar temë: duket se keni kaluar kohë të gjatë në Kaliforni dhe veçanërisht në San Fransisco. Edhe ngjarjet në libër ndodhin atje. Ju pohuat më parë që ai vend ka influencuar mbi ju. A mund të thoni diçka më shumë mbi këtë ndikim?

IA: Mendoj se kjo histori nuk mund të ndodhte pothuajse në asnjë vend tjetër, sepse eksperienca japoneze e kampeve varrosëse ishte vetëm në Bregun Perëndimor. Nuk ndodhi në Bregun Lindor, sepse mendohej që Japonia mund të pushtonte SHBA-të nëpërmjet Oqeanit Paqësor. I gjithë Bregu i Paqësorit u deklarua i militarizuar dhe japonezët u vendosën nëpër këto kampe. Në këtë drejtim, ky ishte vendi perfekt. Gjithashtu, San Fransisco dhe Bay Area janë vendet ku mblidhen njerëzit nga e gjithë bota. Njerëzit vijnë jo vetëm nga brenda vendit dhe nga vende të tjera të SHBA-ve, por edhe nga shtete të tjera të botës. Ata vijnë këtu. Nëse ecën nëpër rrugët e San Fransiscos, i dëgjon të gjitha gjuhët. Ti ndjen aromën e gjithfarë ushqimesh dhe dëgjon muzikë nga çdo vend. Ekziston një diversitet i madh. Është gjithashtu vendi ku ndodh çdo gjë e re, kështu që mendova se do ishte vendi perfekt për zhvillimin e historisë. Unë kam qenë këtu për 27 vjet, kështu që e di. Nuk kam nevojë të bëj shumë kërkime për të dalë në një përfundim.

 

CM: A kishte ndonjë personazh në libër i cili të erdhi natyrshëm? Një, për të cilin nuk u menduat shumë për ta shkruar?

IA: Ai që më erdhi natyrshëm ishte personazhi japonez, sepse ai është si një fantazmë në libër. Ai është gjithmonë në sfond si një shpirt, pak a shumë si hije. Ka linjë shumë delikate. Sa real mund të jetë në mënyrë që dashuria të jetë e besueshme dhe në të njëjtën kohë të jetë sekrete, si hije? Për krijimin e këtij personazhi kam bërë pak kërkim, për shkak të ngjarjes historike, por ishte shumë e thjeshtë.

 

CM: Pse ishte e thjeshtë? Me çfarë e lidhët atë?

IA: Në fakt, ideja e librit lindi gjatë një bashkëbisedim që po bëja me një shoqe duke ecur nëpër rrugët e Nju-Jorkut. Ne po flisnim për nënat tona dhe unë po i thosha moshën e nënës sime, kurse ajo më tregonte rreth nënës së vet. Nëna e saj ishte çifute dhe ajo tha që ndodhej në një azil për të moshuarit, dhe se kishte pasur një shok japonez për 40 vite, i cili ishte kopshtar japonez. Ky person kishte luajtur një rol të rëndësishëm në rritjen e shoqes sime.

Kjo ishte gjithçka më tha ajo dhe më pas ndryshuam temën për të folur për gjëra të tjera. Kjo histori më mbeti në mendje, pasi kishte të gjithë elementët me të cilët po përballesha unë: plakjen, dashurinë, humbjen, shpërnguljen etj. Fillova të mendoj se ekzistonte një histori aty, por për disa arsye nuk munda t’i ndryshoja personazhet. Nëna duhet të ishte çifute dhe ai duhet të ishte kopshtar japonez. Nuk më shkoi në mendje se ai mund të kishte qenë një kopshtar meksikan, dhe kështu çdo gjë do kishte qenë më e lehtë. Në momentin që më erdhi ky mendim, libri ishte pothuajse i mbaruar.

 

CM: Po, kjo do kishte qenë shumë më e lehtë! Më në fund, kam qenë një fansi juaj për një kohë të gjatë. Gjithmonë u tregoj njerëzve se librat tuaj ishin hyrja ime në leximin e librave të vërtetë.

IA: Oh, faleminderit.

 

CM: Biografia juaj thotë që keni mbi 20 libra të përkthyer në mbi 35 gjuhë dhe unë po mendoja si ndihesh me kaq influencë, a ndikon kjo tek ajo që ju zgjidhni të shkruani?

IA: Nuk mendoj kështu. Më vijnë qindra email-e çdo ditë dhe shumë feedback nga njerëzit që janë duke lexuar ose kanë lexuar librat e mi. Kur jam duke shkruar ose në jetën e përditshme, mendoj vetëm për punën. Adhuroj të tregoj një histori, por mund të punoj me një histori për ta bërë atë më të mirën, pa menduar sa persona do ta lexojnë atë, apo nëse do të influencoj dikë.

Ndonjëherë gazetarët më pyesin “Cili është mesazhi?” Nuk ka asnjë mesazh. Mendoj se trillimi nuk duhet të ketë një mesazh. Thjesht të tregojë një histori. Disa njerëz gjejnë lidhje me një histori dhe gjejnë midis rreshtave diçka të dobishme për ta, por ky nuk është qëllimi i autorit, mendoj. Të paktën jo i mi.

 

CM: A jeni duke shkruar diçka të re?

IA: Supozohet të nis një libër të ri, sepse i kam nisur të gjithë librat e mi më 8 janar.

 

CM: Vërtet? Pse?

IA: Për shkak të disiplinës. Këtë herë nuk kam një histori, por më ka ndodhur edhe më parë. Nuk kam një histori, por shkoj atje, në vendin tim të punës, në datën 8 janar dhe ulem e pres. Mund të pres me javë. Përfundimisht, nëse jam e duruar, do ta gjej një histori.

 

Intervista është përshtatur në shqip nga Elle.com