“Ushqimet nga laboratori” nuk janë një teknologji e vetme. Mish i kultivuar (rritje qelizore pa rritjen e një kafshe të plotë), qumësht “pa lopë” nga fermentimi i saktë (mikrobe që prodhojnë proteina identike me ato të qumështit) dhe kakao/çokollata alternative (qeliza kakaoje të kultivuara ose receta pa kakao të kultivuara me fermentim bimor) po dalin si tre rrugë të ndryshme me të njëjtin synim: të ulim gjurmën mjedisore pa sakrifikuar shijen. Në 2025, këto prurje janë ende në faza të ndryshme pjekurie, por kanë hyrë realisht në tregje të caktuara.

A ulin ndikimin në mjedis?

Potenciali është i madh, por varet nga energjia dhe proceset. Modelet e kultivimit të mishit tregojnë ulje drastike të tokës dhe, nëse përdoret energji e rinovueshme, edhe të gazeve serë; megjithatë, në kushtet afatshkurtra me energji intensive dhe media shumë të pastra ushqyese, gjurma mund të dalë më e lartë se mishi tradicional. Me fjalë të thjeshta: teknologjia premton shumë, por kërkon furnizim të gjelbër me energji dhe procese më efikase për ta materializuar këtë premtim.

Te qumështi pa lopë (proteina qumështore nga fermentimi), bilanci mjedisor zakonisht del pozitiv: LCAt tregojnë ulje të forta të gazeve serë, ujit dhe tokës kundrejt qumështit klasik, ndonëse ka edhe vlerësime që i afrohen impaktit të qumështit kullosor kur furnizimi me energji është i pafavorshëm. Pra, sërish çelësi është energjia, jo vetëm fabrika.

Çokollata është një rast më urgjent: klimë e paqëndrueshme dhe sëmundjet kanë ngritur çmimet e kakaos dhe rrezikuar furnizimin, ndaj industria po shtyn fort alternativa pa kakao ose me kakao të kultivuar në laborator. Këto mund të ulin presionin ndaj pyjeve tropikale dhe të stabilizojnë zinxhirin, me kusht që konsumatorët ta pranojnë shijen.

A do ta pranojë konsumatori shijen e re?

Për mishin e kultivuar, perceptimi i “natyralitetit” dhe shija mbeten pengesat kryesore; sondazhet tregojnë se shumë njerëz ende e konsiderojnë më të shijshëm e më “të shëndetshëm” mishin tradicional. Për produktet e fermentimit të saktë (djathë/akullore me proteina qumështi identike), pranim më i lartë vërehet kur komunikimi thekson cilësinë dhe përfitimet (p.sh. “djathë që shtrihet si i zakonshmi, por pa lopë”) në vend të termave teknikë. Kjo do të thotë se gjuha e tregtimit dhe provat organoleptike janë po aq të rëndësishme sa shkenca.

Ku mund t’i gjejmë realisht në 2025?

Mish i kultivuar ka leje shitjeje në disa vende (p.sh. SHBA, Singapor, Australi), por në sasi të kufizuara dhe kryesisht në kontekste pilot (restorante ose partneritete të kontrolluara). Qumështi/djathi “pa lopë” nga fermentimi shfaqet më shpejt në kategori si akullore, kos apo djathëra të shkrirë – aty ku proteina funksionale bën diferencën. Te çokollata, mungesa e kakaos ka shtyrë investimet në receta pa kakao dhe kakao të kultivuar; presim të shfaqen më parë në biskota, krem-kaka, ose snack-e, ku profili i shijes mund të balancohet me përbërës të tjerë.

Çfarë i duhet kësaj industrie për t’u pranuar masivisht?

Tre gjëra: (1) Shije dhe çmim në paritet me produktin klasik; (2) energjia e pastër dhe LCAt transparente që tregojnë përfitim real mjedisor; (3) besim – etiketime të qarta, gjurmueshmëri dhe përfshirje të kuzhinierëve/shkencëtarëve si “ambasadorë të shijes”. Gjithë kjo duhet të ndodhë duke futur produktet aty ku kanë logjikë organoleptike (p.sh. djathë që shtrihet, çokollatë pa “shije të gjelbër”) dhe jo si zëvendësime të përgjithshme.

Po, ushqimet nga laboratori mund të ulin ndjeshëm ndikimin mjedisor – veçanërisht kur furnizohen me energji të rinovueshme dhe kur proceset optimizohen. Konsumatori do t’i pranojë nëse shija fiton, çmimi qëndron dhe komunikimi është i ndershëm.