Një orgji në ekstazë!

Nga REVISTA ARTSPER

Midis veprave më të famshme të Henri Matisse, piktura “Vallëzimi” është një odë për jetën, shfrenimin fizik dhe një emblemë e artit modern. Kjo vepër u porosit, së bashku me pikturën tjetër “Muzika”, nga koleksionisti me ndikim rus Sergei Shchukin në vitin 1909, për zbukurimin e rezidencës së tij. E karakterizuar nga thjeshtësia dhe energjia, kjo “orgji në ekstazë” ka lënë gjurmë të thella në artin e shekullit XX. “Vallëzimi” u pikturua në kulmin e estetikës fauviste dhe mishëron emancipimin nga normat tradicionale të përfaqësimit në artin perëndimor. Sot, “Vallëzimi” qëndron i varur, bashkë me “Muzikën”, në Muzeun Hermitage në Shën Petersburg, Rusi.

Ngjyrat e thella dhe stili i sinqertë i Fauvizmit

Zgjedhjet estetike të Matisse për këtë pikturë shkaktuan një skandal në sallonet e artit të vitit 1910; nudoja e guximshme dhe ngjyrat e papërpunuara i dhanë veprës një karakter primitiv, që në sytë e disa shikuesve dukej si diçka barbare. Matisse përdori vetëm tre ngjyra për të paraqitur këtë gëzim: blu, të gjelbër dhe të kuqe. Në përputhje me asociimet tradicionale të Fauvizmit, këto ngjyra të gjalla krijojnë një kontrast të fortë. Charles Caffin, kritik arti që e kishte parë Matisse duke punuar në kanavacë, thoshte se “pigmentet ishin të pastra nga tubet.”

Ekonomia e stilit dhe figurat ambigue – as shprehjet e tyre faciale dhe as gjinia e tyre nuk janë të përcaktuara qartë. Siluetat e kuqe theksohen me konture të trasha mbi sfondin blu dhe të gjelbër. Matisse eksploron marrëdhënien midis ngjyrave dhe linjave për të krijuar harmoni, duke mos i përdorur ngjyrat në izolim. Nuk ka asnjë element arkitekturor apo peizazh që të japë ndjesi perspektive ose distance. Kanavaca e madhe (260 cm x 391 cm) ka sfond të sheshtë dhe fokusohet vetëm te figurat vallëzuese.

Primitivizmi dhe Fauvizmi

Fauvistët ndanin me primitivistët të njëjtin interes për komunitetet indigjene dhe ishin të frymëzuar nga primitivizmi për të krijuar art që kthehej te thelbi i gjërave dhe i bashkësisë. Figurat e papërpunuara të “Vallëzimit” kujtojnë stilet primitiviste dhe sugjerojnë ribashkimin e njeriut me natyrën. Lakuriqësia e tyre refuzon civilizimin perëndimor dhe e kthen veprën në simbol të unitetit midis Njeriut, Parajsës dhe Tokës. Matisse synonte një sintezë midis primitivizmit dhe folklorit, duke përdorur ngjyra të ndezura si shprehje të instinktit dhe natyrës. Individët janë të humbur plotësisht në vallëzim, të çliruar nga detyrimet e përditshme.

Pesë figurat janë kapur për dore në formë rrethi, por në të majtë duart e dy prej tyre vetëm preken, pa u kapur fort. Kjo “këputje” është afër shikuesit dhe mund të shihet si ftesë për t’u bashkuar në vallëzim – rrethi kërkon të bashkojë edhe ata që janë jashtë tij.

Një magjepsje për vallëzimin

Tema e vallëzimit zinte një vend të rëndësishëm në jetën dhe veprën e Matisse. Ai e kishte paraqitur më parë këtë motiv në “Gëzimi i Jetës” (1906), ku valltarët kanë një pozicion të ngjashëm. Sipas Charles Caffin, magjepsja e tij për vallëzimin filloi në “Moulin de la Galette”, ku vëzhgonte vallëzimet popullore, të ndryshme nga format formale si baleti. Vallëzimi në formë rrethi i “Vallëzimit” u frymëzua nga një valltar që Matisse pa në Collioure, një variant i “Sardana”-s, një farandolë tradicionale katalane.

Pavarësisht stilit të thjeshtë, piktura përçon ndjesi të lëvizjes dhe hapësirës: qielli i pafund dhe format e rrumbullakosura të tokës duken të përziera me energjinë e trupave ritmikë. Shikuesi mund të imagjinojë tingujt e daulleve dhe ritmin e shfrenuar. “Vallëzimi” lidhet ngushtë me “Muzikën”: lëvizja e vazhdueshme e valltarëve bie në kontrast me statikën e këngëtarëve, që duken si spektatorë të vallëzimit.

Thyerja e rregullave

Me “Vallëzimin”, Matisse braktisi mjeshtërinë tradicionale franceze për një estetikë më afër primitivizmit dhe artit afrikan. Ai shmang detajet dhe finesën, duke iu përkushtuar ndjenjës së pastër dhe energjisë spontane. Ngjyrat dhe linjat kanë lirinë e tyre, e rrallë për kohën. Qëllimi i tij nuk ishte të provokonte, por të bashkonte njerëzit dhe natyrën. Siç shprehej vetë Matisse: “Ajo që ëndërroj është një art i ekuilibruar, i pastër dhe i qetë, që shmang shqetësimet dhe u fal paqe mendjeve, si një karrige e rehatshme ku mund të ulesh për t’u çlodhur.”

Megjithëse në kohën e krijimit shumë nuk e kuptuan guximin e saj, sot “Vallëzimi” vlerësohet si një nga simbolet më të fuqishme të gëzimit, jetës dhe natyrës.

Image Credits: 

https://www.wikiart.org/en/henri-matisse/dance-ii-1910