Arti është një nga format më të fuqishme të shprehjes njerëzore, një pasqyrë e krijimtarisë, talentit dhe vizionit që ka shoqëruar civilizimin në çdo epokë. Veprat artistike pasqyrojnë jo vetëm aftësinë dhe ndjeshmërinë e individëve, por edhe shpirtin e kulturave ku lindin. Ato ofrojnë bukuri, frymëzim, sfida intelektuale dhe një këndvështrim të veçantë mbi botën. Ashtu si aftësia për të lexuar e shkruar, arti është një tipar që na dallon nga të gjitha speciet e tjera, duke e bërë trashëgiminë e tij një pasuri të shenjtë për njerëzimin.

Veprat e artit janë reflektim i vizionit të artistit, duke na lejuar të njohim nga afër individualitetin e tij dhe procesin krijues. Ashtu si një lente, arti na mundëson të shohim thellë në zemrën e një kulture dhe e bën çdo vepër të paçmueshme.

Pyetje që arti na shtyn të bëjmë:

1. Çfarë na tregojnë pikturat e shpellave për jetën parahistorike?

2. Çfarë zbulon një piramidë madhështore për Egjiptin e lashtë?

3. Si na flasin skulpturat e Greqisë klasike për idealet e shekullit të 5-të p.K.?

4. Pse tradita klasike vazhdon të ndikojë artin deri në ditët e sotme?

5. Pse disa kultura krijojnë portrete, peizazhe dhe natyra të qeta, ndërsa të tjera jo?

6. Si përdoret arti për të forcuar pushtetin e sunduesve?

Hyrje në Art

Në një udhëzues për fillestarët mund të shpalosen vetëm disa prej mënyrave të shumta për t’iu qasur artit dhe kuptimit që ai mbart për vetveten, historinë dhe kulturën tonë. Krijimi i artit, ashtu si shpikjet shkencore, kërkon mendim të pavarur dhe vizion përtej së zakonshmes. Shpesh, artistët arrijnë të ndiejnë dhe të pasqyrojnë të vërteta përpara se shoqëria e gjerë t’i pranojë ato.

Shembull i kësaj janë artistët gjermanë të fillimit të shekullit XX, të cilët në veprat e tyre paralajmëruan tragjeditë e Luftërave Botërore para se këto të ndodhnin. Kjo ndjeshmëri shpesh ka sjellë debat dhe kundërshti – nga mospranimi estetik deri te vandalizmi. Shprehja popullore “Edhe nipi im gjashtëvjeçar mund ta pikturojë atë” tregon shpesh moskuptimin e publikut ndaj rrymave të reja, sidomos abstraksionit. Kundërshtimet mund të jenë artistike, politike apo edhe irracionale.

Arti si gjuhë

Artet pamore funksionojnë si një gjuhë e veçantë, që lidh brezat dhe ndërthur të shkuarën me të tashmen. Të kuptuarit e kësaj gjuhe kërkon analiza të niveleve të ndryshme:

1. Qasja formale – shqyrtimi i linjës, formës, hapësirës, ngjyrës, dritës dhe hijes për të vlerësuar ndikimin estetik.

2. Stili – tiparet që dallojnë një vepër nga një tjetër.

3. Përmbajtja rrëfimtare – kuptimi që del nga konteksti historik dhe kulturor.

4. Simbolika e brendshme – mesazhi që artisti synon të përcjellë.

Edhe materiali mund të jetë pjesë e kuptimit. Në botën antike, guri shprehte pushtet e qëndrueshmëri, ndaj përdorej shpesh për figura mbretërore. Në artin bashkëkohor, instalacionet e përkohshme të Christo dhe Jeanne-Claude përdorin materiale të riciklueshme, duke i rikthyer hapësirat natyrore në gjendjen fillestare.

Arti në histori

Të gjitha civilizimet e mëdha kanë lënë pas një histori arti ku forma dhe përmbajtja evoluojnë me kohën. Kontakti ndërkulturor – përmes udhëtimeve, tregtisë apo diplomacisë – ka ndikuar fuqishëm në zhvillimin e artit perëndimor.

Përpjekjet për të përkufizuar artin, nga Platoni deri sot, janë ndikuar nga shijet, paragjykimet dhe konteksti kulturor i kohës. Megjithatë, ndoshta të gjithë mund të pajtohemi për një gjë: çdo vepër arti është përpjekje për të shprehur diçka. Edhe kur nuk na pëlqen, ajo mbetet një mënyrë për të kuptuar më mirë vetveten dhe historinë tonë.

Photo by Steve Johnson:

https://www.pexels.com/photo/close-up-photo-of-abstract-painting-2989089/