Në periudha të ndryshme të historisë, ata që ne sot i quajmë artistë shpesh janë trajtuar si zejtarë. Gjatë Mesjetës, skulptorët që gdhendnin figura madhështore dhe mjeshtrit që krijonin dritare xhami me ngjyra për katedralet konsideroheshin më shumë si artizanë sesa si artistë. Ne nuk njohim emrat e krijuesve të dorëshkrimeve të ndritshme apo të sixhadeve të punuara me mjeshtëri, sepse shumë pak piktorë apo skulptorë të mesjetës firmosnin veprat e tyre. Shumica e tyre mbeten anonimë.

Në të kundërt, në Greqinë klasike, artistët i nënshkruanin veprat e tyre dhe diskutoheshin nga historianët si individë të dalluar, duke reflektuar statusin e tyre si krijues të respektuar. E njëjta gjë ndodhi gjatë Rilindjes, periudhë nga e cila janë të njohura më shumë biografitë e artistëve. Por në Mesjetë, arti nuk trajtohej si një formë më e lartë e artizanatit. A do të thotë kjo se katedralet madhështore të Evropës nuk duhen konsideruar vepra arti?

Nga zejtar te artist

Dallimi kulturor mes artistit dhe zejtarit nisi të marrë formë rreth viteve 1300, me lindjen e Rilindjes. Gjatë shekullit të XVI, nocioni i “gjenialitetit artistik” u bë i pranishëm dhe statusi intelektual i artistit, sidomos i atyre me arsimim të lartë, u ngrit ndjeshëm. Si në Greqinë antike, edhe në Rilindje piktorët, skulptorët dhe arkitektët e mëdhenj firmosnin veprat e tyre, duke lënë gjurmë të qarta të autorësisë.

Hierarkia e subjekteve në art

Në shekullin XVII, në Francën e Luigjit XIV, u themelua Akademia Franceze e Pikturës dhe Skulpturës, e cila vendosi rregulla për artet pamore. Ndër këto rregulla ishte edhe një hierarki e subjekteve: në majë qëndronin temat fetare dhe sakramentet, pasuar nga pikturat historike, skenat e jetës së përditshme, peizazhet dhe në fund natyrat e qeta. Sot, kjo renditje ngre pyetje interesante: ç’do të mendonin oborrtarët e shekullit XVII për pishuarin e Duchamp-it apo “Kutitë Brillo” të Warhol-it?

Arti dhe zejtaria në shekullin XIX

Në Angli, me Lëvizjen për Artet dhe Zejtarinë, debati për kufirin mes artit dhe artizanatit u rihap. William Morris (1834-1896), udhëheqës i lëvizjes, besonte se një objekt mjeshtëror—qoftë prej qeramike, xhami, metali apo stofi—mund të kishte vlera artistike. Ai theksonte se zejet duhet të jenë njëkohësisht të bukura dhe të dobishme, duke hapur rrugën që dekorime si letrat e murit të konsideroheshin art.

Fotografia – arti i ri

Shekulli XIX solli një tjetër zhvillim të madh: fotografinë, që në fillim u pa me dyshim. Në vitin 1839, një artikull në “New Yorker” paralajmëronte se fotografia do t’ia “zinte frymën artit”. Kritikët argumentonin se, përderisa nuk realizohej drejtpërdrejt nga dora e artistit, fotografia ishte thjesht një produkt mekanik.

Në fillim të shekullit XX, fotografi surrealist Man Ray e mbrojti fotografinë si mjet të ri artistik që pasuronte fjalorin e krijuesit. Si një dadaist me humor ironik, ai madje botoi tekste me titujt: “Fotografia mund të jetë art”, “Fotografia nuk është art” dhe “Arti nuk është fotografi”.

Nga fotografia te arti dixhital

Sot fotografia është e pranuar gjerësisht si një formë arti më vete, dhe me zhvillimin e teknologjisë ajo është bërë bazë për video, art dixhital dhe instalacione multimediale. Shembulli i saj tregon se arti nuk ndikohet vetëm nga stilet dhe shijet, por edhe nga mjetet dhe teknologjitë që zhvillohen me kohën. Artistët vazhdojnë të zgjerojnë horizontet e tyre, duke përdorur mjete të reja komunikimi dhe duke shtyrë kufijtë e krijimtarisë.

Photo by Engin Akyurt:

https://www.pexels.com/photo/texture-of-a-beautiful-carpet-28390197/