Ashtu si çdo krijim njerëzor, veprat e artit lindin brenda një konteksti të caktuar kulturor, ku koha dhe vendi formësojnë karakterin e tyre. Çdo objekt artistik është një dritare e hapur drejt historisë sonë, zhvillimit tonë si specie dhe shpirtit tonë krijues. E kuptojmë plotësisht një vepër vetëm nëse njohim historinë dhe funksionin e saj fillestar. Për këtë arsye, udhëtimi ynë nis me periudhën më të gjatë të zhvillimit njerëzor: parahistorinë.

Epoka Paleolitike (1,500,000 – 1,800 p.K.)

Epoka e Gurit të Vjetër ishte koha e njerëzve nomadë, që lëviznin vazhdimisht në kërkim të ushqimit e strehës. Ata gjuanin kafshë për ushqim e lëkurë, përdornin kockat për mjete të ndryshme dhe punonin gurin për të krijuar armë e vegla. Artistët e kësaj periudhe lanë dy dëshmi madhore:

1. Skulptura të vogla të grave e kafshëve, shpesh me simbolikë të fortë të lidhur me pjellorinë.

2. Piktura shpellash, ku paraqiteshin kafshë me realizëm mbresëlënës dhe figura njerëzore skematike.

Venusi i Vilendorfit

Skulptura më e famshme paleolitike, e realizuar rreth 25,000 vjet më parë, është Venusi i Vilendorfit, zbuluar në Austri. E skalitur në gur gëlqeror dhe vetëm 11.5 cm e lartë, ajo paraqet gjymtyrë të reduktuara, fytyrë të mbuluar dhe forma trupore të ekzagjeruara që theksojnë pjellorinë. Pavarësisht madhësisë, figura ka një prani monumentale, falë kontureve të rrumbullakosura dhe formave të plota. Gjurmët e pigmentit të kuq mund të lidhen me simbolikën e lindjes.

Sot besohet se këto figura nuk ishin portrete reale, por imazhe simbolike, të lidhura me riprodhimin dhe jetën. Skulptori ka arritur të shndërrojë ndjesitë dhe kujtimet e fëmijërisë në formë artistike, ashtu siç shprehet Bodleri për gjenialitetin artistik.

Pikturat e shpellave në Chauvet

Në Francën juglindore, shpellat e Chauvet (30,000 – 17,000 p.K.) ruajnë piktura të mrekullueshme të kafshëve – kuaj, luanë, rinocerontë – të realizuara me natyralizëm të jashtëzakonshëm. Këto imazhe pasqyrojnë rëndësinë jetike të gjuetisë, ndërsa figura njerëzore paraqiten rrallë dhe në formë të thjeshtuar.

Nga Mesolitiku në Neolitik

Epoka Mesolitike (8,000 – 4,000 p.K.) shënoi fillimin e vendosjes së komuniteteve, ndërsa Epoka Neolitike (4,000 – 1,800/1,500 p.K.) solli revolucionin e bujqësisë. Ky ndryshim çoi në lindjen e arkitekturës monumentale prej guri – dhe vepra më e famshme është pa dyshim Stonehenge.

Stonehenge – monumenti megalitik i Anglisë

I ndërtuar nga rreth vitit 3,000 p.K. dhe përfunduar rreth vitit 1,800/1,500 p.K., Stonehenge përbëhet nga gurë gjigantë të radhitur në formë rrethore e patkoi. Ky vend ka shërbyer si hapësirë rituale dhe, sipas disa studiuesve, edhe si observator astronomik. Guri i Pasëm është vendosur në mënyrë që më 21 qershor, gjatë solsticit veror, rrezet e diellit të bien mbi Gur-in e Altarit – një spektakël që edhe sot tërheq vizitorë nga e gjithë bota.

Misteri i ndërtimit

Pyetja më e madhe mbetet si janë transportuar dhe ngritur gurët, disa prej të cilëve peshojnë mbi 40 ton, nga distanca prej 20 deri në 160 km, përpara shpikjes së rrotës. Teoritë variojnë nga aftësitë e jashtëzakonshme inxhinierike deri te hipotezat fantastike me magjistarë dhe vizitorë jashtëtokësorë.

Çfarëdo metode të kenë përdorur ndërtuesit, Stonehenge mbetet një nga dëshmitë më të fuqishme të lidhjes së hershme mes njeriut, natyrës dhe universit.

Photo by Michael Hamments:

https://www.pexels.com/photo/majestic-view-of-pentre-ifan-neolithic-dolmen-33362007/