Kontrollo burimin dhe autorin

Shiko faqen “Rreth nesh”, adresën fizike, kontaktet dhe emrin e autorit. Portale anonime, pa redaksi dhe pa gjurmë të mëparshme lajmesh, janë sinjal rreziku. Hap disa artikuj të tjerë nga i njëjti sajt: a ka standard të qëndrueshëm, a citon burime?

Lexo “anash” 

Mos e beso një artikull vetëm nga faqja ku e gjen. Kërko titullin ose pretendimin në disa media të tjera të besueshme dhe në faqe verifikimi faktesh. Nëse lajmi është i vërtetë, gjendet dhe në burime të pavarura.

Shiko datën, vendin dhe kontekstin

Shumë lajme të rreme riciklojnë video/foto të vjetra si ngjarje të reja. Kontrollo datën e publikimit dhe nëse ngjarja i përket një vendi tjetër. “Jashtë kontekstit” është mashtrimi më i zakonshëm.

Zbardh titujt që nxisin frikë

Titujt ALL-CAPS, me fjalë si “URGJENTE”, “SHOK”, “SKANDAL”, krijojnë gjendje emocionale që ul gjykimin kritik. Le të jenë një fener i kuq: hap vetë artikullin, krahaso me burime të tjera dhe shih nëse titulli përputhet me përmbajtjen.

Vëzhgo URL-në me kujdes

Mashtruesit përdorin “typosquatting” (p.sh. gooogle.com) ose nën-domaine që duken zyrtare (news.example.com.fake-site.net). HTTPS dhe ikonë “dryni” nuk garantojnë besueshmëri—ato thjesht tregojnë një lidhje të enkriptuar.

Verifiko fotot dhe videot

Bëj kërkim të kundërt të imazhit për të parë ku është publikuar më parë. Për video, nxirr një pamje (screenshot) dhe kërkoje. Kujdes me “deepfake”: shenja si skaje të paqarta rreth veshëve/flokëve, sinkronizim i dobët i buzëve, dritë/ hija të paqëndrueshme.

Analizo tekstin: shifra pa burim, gabime dhe linke

Gjuha hiperbolike, shumë gabime drejtshkrimore, mungesë citimesh dhe linke që nuk çojnë te dokumente primare janë tipike. Kërko “kush e tha?” dhe “ku është dokumenti?”. Nëse nuk gjendet, dysho.

Shqyrto komentet dhe “valën” e reagimeve

Komente të ngjashme “copy-paste”, profile pa foto reale ose të krijuara së fundmi, dhe valë pëlqimesh të çuditshme mund të tregojnë manipulim (botë/astroturfing). Mos i merr komentet si provë.

Njih sinjalet klasike të mashtrimit

Presion kohe (“vetëm sot”), kërkesa për parapagim me kartë dhurate/kripto, oferta “shumë e mirë për të qenë e vërtetë”, mesazhe që kërkojnë kode 2FA, ose emaila me dërgues që s’përputhet me domenin zyrtar—të gjitha janë flamuj të kuq. Mos kliko linke të shkurtra pa i verifikuar më parë.

Përdor higjienë dixhitale dhe mjete verifikimi

Aktivo verifikimin me dy hapa, përdor menaxher fjalëkalimesh (të ndihmon të dallosh domeinet false), ndaji profilin e punës nga ai personal, dhe ruaj gjurmë (screenshot/URL) kur dyshon. Arkivat web dhe kërkimet e avancuara ndihmojnë të shohësh nëse përmbajtja është ndryshuar.

Mini-checklist para se ta shpërndash:

Kush e thotë? A ka autor dhe redaksi të verifikueshme?
A përputhen data, vendi dhe titulli me përmbajtjen?
A e konfirmojnë burime të pavarura?
A është foto/video e re apo e ricikluar?
A ka shenja mashtrimi (presion, pagesa jo tipike, link i dyshimtë)?
Nëse dyshon, mos e shpërnda. Një minutë verifikim kursen orë keqinformimi—për ty dhe për të tjerët.

Photo by Andrea Piacquadio:

https://www.pexels.com/photo/yelling-formal-man-watching-news-on-laptop-3760778/