10 hapa për privatësinë dhe sigurinë në telefon e rrjete
Fjalëkalime të forta + menaxher fjalëkalimesh
Përdor fraza të gjata (≥14 karaktere) ose “passphrases” me 3–4 fjalë. Çdo llogari me fjalëkalim unik. Ruaji në një password manager të besueshëm dhe aktivizo “passkeys” kudo që ofrohen.
Verifikim me dy hapa (2FA/MFA)
Aktivo 2FA për email-in, rrjetet sociale, bankën. Më e sigurt: aplikacion autentikuesi ose çelës harduerik (U2F/FIDO). Ruaj kodet e rikuperimit.
Shmang SMS kur mundesh.
Mbrojtje e pajisjes: PIN, biometrikë, SIM PIN
Vendos PIN të gjatë/“alphanumeric” dhe Face/Touch ID. Aktivizo SIM PIN për të parandaluar “SIM-swap”. Fik ekranin shpejt (auto-lock 30–60 sek). Kripto pajisjen (zakonisht është default).
Përditësime automatike
Aktivo auto-updates për sistemin, aplikacionet dhe shfletuesin. Hiq aplikacionet që s’i përdor (më pak “sipërfaqe sulmi”). Përditëso edhe router-in/modemin e shtëpisë.
Lejet e aplikacioneve nën kontroll
Rishiko lejet mujore: vendndodhja “Only while using”, jo “Always”; foto me “Selected photos” kur mundet; mikrofoni/kamera vetëm kur duhen; fik “background refresh” për aplikacione të panevojshme. Fik “ad personalization/ID” dhe “precise location” kur s’duhet.
Kopje rezervë dhe rikuperim
Aktivo backups të enkriptuara (iCloud/Google) dhe bëj një provë rikthimi. Aktivizo “Find My (Device)” dhe “Remote wipe”. Shëno IMEI/numrin serial diku të sigurt.
Rrjete të sigurta: Wi-Fi, VPN, Bluetooth
Mos u lidh me Wi-Fi publik pa VPN të besuar. Çaktivizo “auto-join open networks”. Mbaj fikur Bluetooth/AirDrop/Nearby Share kur s’i përdor. Në shfletues, ndiz “HTTPS-Only” dhe (nëse ofrohet) DNS të enkriptuar.
Kujdes me linke, QR dhe instalime
Verifiko dërguesin, mos hap bashkëngjitje të dyshimta. Parashiko linkun (long-press) para klikimit. Mos skano QR të panjohur. Mos instaloni APK/ipa jashtë dyqaneve zyrtare; lëre të fikur “sideloading”.
Privatësi në mesazhe dhe rrjete sociale
Prefero mesazhe me enkriptim fund-më-fund (p.sh. Signal/WhatsApp, me 2FA të aktivizuar). Fik “link previews” kur mundesh, fshi metadata e fotove (location). Në rrjete: shih kush mund të shohë postimet, fik “last seen”/“active status”, mos postoni plane udhëtimi në kohë reale.
Monitorim llogarish dhe alarm financiar
Aktivo njoftime për hyrje të reja, mbikëqyr sesionet aktive dhe akseset e aplikacioneve të palëve të treta—hiq ato që s’i përdor. Kontrollo rregullisht nëse email-i yt shfaqet në thyerje të të dhënave dhe ndrysho fjalëkalimet e prekura. Aktivizo njoftime për transaksione bankare.
Mini-checklist 15-minutëshe (nis sot):
Vendos PIN i fortë + SIM PIN → Aktivizo 2FA në email/bankë/rrjete → Instalo një password manager dhe ndrysho 3 fjalëkalimet më kritike → Ndez auto-updates → Rishiko lejet për 10 app-et që përdor më shpesh → Aktivizo backups + Find My/Remote wipe → Fik auto-join të Wi-Fi publik dhe mbyll Bluetooth-in kur s’e përdor.
Photo by Pixabay: https://www.pexels.com/photo/black-android-smartphone-on-top-of-white-book-39584/
