Me zhvillimet e fund-shekullit XIX dhe fillim-shekullit XX në qasjen ndaj sipërfaqes së një pikture, kritikët dhe filozofët filluan t’i drejtoheshin abstraksionit, fillimisht në Evropën Perëndimore dhe më pas në Shtetet e Bashkuara. Piktori post-impresionist francez Paul Cezanne ishte figura më e rëndësishme në këtë qasje të re ndaj sipërfaqes së pikturës. Dy kritikët bashkëkohorë, më të bindur se kushdo ndaj rëndësisë evolucionare të Cezanne, ishin amerikani Roger Fry (1866-1934), i cili shpiku termin Post-impresionist, dhe Clive Bell (1881-1964), anëtar i Grupit Bloomsbury në Angli. Fry dhe Bell e konsideronin Cezanne si piktorin më të përsosur, i cili i dha shtysë një epoke të re artistike. Fry ishte shumë i rëndësishëm në promovimin e artistëve post-impresionistë, duke mundësuar ekspozimin dhe pranimin e tyre në Londër; ndërsa Bell shpiku frazën formë e rëndësishme për të shprehur nocionin e tij mbi cilësinë përcaktuese të artit. Sipas Bell, subjekti i pikturës zë vend të dytë pas formës, dhe forma, nëse është e rëndësishme, është vetë përmbajtja e artit.

Ideja e formës si përmbajtje u kthye në një tipar të spikatur të kritikës dhe filozofisë së artit në shekullin XX, duke qenë konsistente me tendencën drejt abstraksionit jofigurativ. Kampioni amerikan i abstraksionit (veçanërisht i Ekspresionizmit Abstrakt), i cili u zhvillua në Nju Jork nga vitet 1940 e tutje, ishte kritiku i artit Clement Greenberg (1909-1994), i cili kundërshtoi idenë e Platonit për artin si mimesis (imitacion). Për Greenberg-un, arti abstrakt modern kishte arritur një pastërti të re: ai nuk kishte të bënte më me krijimin e imazheve të njohura e të identifikueshme, të tilla si llulla e Magritte, por me hapësirën aktuale të një pikture. Kjo përfshinte sipërfaqen e saj (p.sh., kanavacë, letër, apo mur) dhe materialin e saj (p.sh., bojë pikture, bojë shkrimi, apo shkumës). Subjekti narrativ i kishte hapur rrugë formës dhe proceseve të artit. Sipërfaqja e pikturës nuk konsiderohej më si muri i katërt i një skene apo e një dritareje, nëpërmjet së cilës ne shohim botën, por u kthye në ekuivalenten e perdes që bie mbi skenë. Siç shkruante Greenberg-u në vitin 1961: “Hapësira e pikturës e ka humbur ‘brendinë’ e saj dhe është kthyer e gjitha në ‘jashtësi’.”

Artisti më i rëndësishëm amerikan i Ekspresionizmit Abstrakt është Jackson Pollock, i njohur për pikturat e tij dinamike me teknikën e pikimit të bojës – nga ku rrjedh edhe nofka e tij, “Jack kulluesi”. Tipikisht Pollock vendoste një kanavacë në tokë dhe pikonte mbi të bojë për lyerje shtëpie në një lëvizje qarkore me shkop, duke krijuar kështu imazhe të gjalla lëvizjesh energjike dhe ritmike. Pollock nuk përdorte sistemet tradicionale të perspektivës për të krijuar iluzionin e thellësisë; në vend të kësaj, ai përqendronte vëmendjen e shikuesit tek aktiviteti i bojës mbi sipërfaqen e pikturës. Lëvizjet ishin të dukshme mbi procesin e krijimit të artistit gjatë prodhimit të një vepre arti.

Me evoluimin e stileve përtej Ekspresionizmit Abstrakt ndodhën ndryshime radikale me një shpejtësi marramendëse. Artistët pop sfiduan këndvështrimet e Greenberg-ut mbi atë çfarë ishte arti; në fund të viteve 1950 dhe fillim të viteve 1960, ata rifilluan të paraqisnin objekte dhe figura të identifikueshme, duke marrë tani për subjekt artikuj nga jeta e përditshme dhe produktet e konsumit në masë. Konceptualistët, në të kundërt, reaguan ndaj artit pop duke vlerësuar konceptin ose idetë e tyre mbi artin, më shumë sesa veprën e përfunduar. Sipas konceptualizmit, siç shprehet dukshëm në shkrimet e artistit amerikan Sol LeWitt, ekzekutimi i një vepre arti mund të kryhej nga kushdo, duke ndjekur udhëzimet me shkrim nga artisti. Kështu, një vepër arti mund të realizohej më shumë se një herë, në varësi të pronarit të këtyre udhëzimeve. Rrjedhimisht, LeWitt shpesh (edhe pse jo gjithmonë) shiste udhëzime për realizimin e një vepre arti, në vend që të punonte vetë mbi të.

Minimalistët, të frymëzuar nga përqendrimi i tyre tek natyra, nga penelata dinamike e Ekspresionizmit Abstrakt dhe nga paraqitja që arti pop i bënte objekteve të përditshme, krijuan forma gjeometrike dhe përdorën materiale të gatshme si xhami dhe çeliku në vend të mjeteve tradicionale të artit. Dan Flavin realizonte skulptura duke përdorur poça drite fluoreshente, ndërsa Donald Judd merrej me organizimin e vendosjes së kutive të metalit mbi dysheme ose në mur.

Photo by Nagihan Gülmez : https://www.pexels.com/photo/statue-in-front-of-a-marble-wall-13922017/