ALBERTO BURRI: ARTIST, POET DHE KRIJUES I SË RESË

Nga prestigjiozja shtëpi e ankandeve Christie’s

Profil i artistit italian që frymëzoi ‘Arte Povera’ dhe artin bashkëkohor, përmes përdorimit të materialeve jotradicionale.

KUSH ISHTE ALBERTO BURRI?

Sipas Mariolina Bassetti, Drejtore Ndërkombëtare e Artit të Pasluftës dhe Artit Bashkëkohor të Christie’s, Alberto Burri (1915–1995) “ka qenë një artist, poet dhe krijues i së resë, i cili adhuronte zbulimin e formave të reja te materialet e ndryshme.”

Edhe drejtori i Galerisë Luigi Mazzoleni thekson: “Burri ka qenë një nga figurat artistike më të rëndësishme të periudhës së pasluftës në Itali, veprat e të cilit kanë pasur një ndikim thelbësor, jo vetëm te artistët e kohës, por edhe sot te artistët e rinj.”

Inovacionet e tij ndihmuan në përcaktimin e skenës radikale të ‘Arte Povera’ – apo ‘arti i varfër’ – një lëvizje e udhëhequr nga emra si Alighiero Boetti, Michelangelo Pistoletto dhe Jannis Kounellis. Në fund të viteve ’60 dhe fillim të viteve ’70, këta artistë përdorën materiale të jetës së përditshme si një sfidë ndaj sistemit të komercializuar të galerive bashkëkohore.

Arti i Burri-t dallohet për eksperimentet e guximshme, të cilat i dhanë emrin grupit dhe e bënë atë një figurë qendrore të artit informal në Itali dhe më gjerë.

CILI ISHTE SFONDI I BURRI-T?

Burri tregoi pasion për vizatimin që në moshë të vogël dhe kaloi një periudhë të shkurtër duke studiuar pranë një gjeometri. Ai vazhdoi të pikturonte edhe gjatë viteve të studimeve në shkollën e mjekësisë, duke admiruar veprat e Piero della Francesca dhe të artistëve të tjerë të Rilindjes.

Dr. Alberto Burri u diplomua në verë të vitit 1940, pak muaj para hyrjes së Italisë në Luftën e Dytë Botërore. Në tetor të atij viti, u thirr për të shërbyer si mjek në ushtrinë italiane dhe u dërgua me misione në Ballkan dhe Afrikën Veriore. Më 8 maj 1943, ai u kap nga forcat aleate dhe u internua si i burgosur lufte në një kamp në Teksas.

Në kamp, ku të burgosurit përfshinin akademikë, arkitektë dhe artistë si Dino Gambetti, Burri u motivua të merrte sërish furçën në dorë. Veprat e tij të para paraqisnin peizazhe të shkretëtirës të frymëzuara nga jeta në kamp. “Burri kishte pasur gjithmonë një ndjesi artistike,” komenton Bassetti, “por ishte pikërisht në heshtjen e burgimit ku ai e kuptoi plotësisht këtë. Në fund të fundit, një doktor është gjithmonë një krijues shprese.”

SI PUNONTE AI?

Me burime të kufizuara, metodat e hershme të Burri-t ishin medoemos jotradicionale. Ai riciklonte materiale si kanavacat industriale dhe ato tregtare. Thasët e përdorur, të disponueshëm lehtësisht, u bënë një element i rëndësishëm i punës së tij edhe pas çlirimit në vitin 1946, kur u rikthye në Romë. Ai filloi gjithashtu të eksperimentonte me karton të zhveshur, fletë metali dhe gurë të shtypur.

Vepra e parë me thasë, e vitit 1949, përdorte pëlhura të trasha që ai kishte marrë nga kampi në Teksas. Ky material mbante një vlerë të fortë simbolike dhe shënoi fillimin e një serie konstruksionesh abstrakte, të përbëra nga copa të grisura, të ngjitura ose të qepura pa finesë, të shtrira në sipërfaqen e kanavacës.

Në vitin 1950, metodat e Burri-t u bënë edhe më dramatike. “Zjarri u kthye në protagonistin e përcaktimit të formave të tij,” shpjegon Mazzoleni. “Duke përdorur pipëza saldimi, ai modifikoi sipërfaqet e plastikës për të krijuar ‘Djegiet’, një proces që do ta përsëriste në serinë ‘Legni’ (Drunj), përpara se të eksperimentonte me fletë metalike në serinë ‘Ferri’ (Hekurat).”

ÇFARË PËRFAQËSONTE KY PROCES I DHUNSHËM?

Interpretimet janë të shumta. Disa komentues të hershëm i shihnin sipërfaqet e serisë ‘Sacchi’ (Thasët) si metafora të mishit të plagosur nga lufta, ndërsa qepjet kujtonin profesionin e tij si doktor. Të tjerë sugjeronin se artistët e pasluftës ripërdornin thasët që kishin shërbyer fillimisht për dërgimin e ndihmave humanitare.

Ekspozita retrospektive e vitit 2015 në Muzeun Guggenheim, e titulluar “Trauma e Pikturës”, e lidhte veprën e Burri-t me një ndjesi të dyfishtë traume – qoftë nga plagët dhe djegiet e kanavacave, qoftë nga përvoja personale e luftës. Për Bassetti-n, arti i Burri-t përfaqëson një formë fizike të “shkatërrimit krijues”: “Ai përdorte zjarr për të penetruar dhe transformuar materialet – një akt i dhunshëm që mund të krahasohej me lindjen.”

QËNDRIMI I VETË BURRI-T

Megjithëse publiku dhe kritikët shpesh i jepnin një kuptim metaforik punës së tij, Burri këmbëngulte se zgjedhjet e tij ishin thjesht kërkime mbi formën dhe hapësirën. Titujt neutralë, si “Kompozim”, theksonin fokusin e tij mbi ndërtimin. Në vitin 1994, ai deklaroi: “Formë dhe Hapësirë! Formë dhe Hapësirë! Fund. Nuk ka asgjë tjetër. Formë dhe hapësirë!”

PRITJA DHE KRITIKAT

Në fillim, publiku nuk e kuptoi menjëherë veprën e tij. Kur Palma Bucarelli, Drejtoresha e Galerisë Kombëtare të Artit Modern në Romë, mbështeti Burri-n dhe organizoi ekspozitën e tij në vitin 1959, mediat shpërthyen në skandale, deri në hetime zyrtare nga qeveria.

Edhe në fillim të viteve ’70, ekspozitat e tij ngjallnin debat. Libri i përshtypjeve në Galerinë e Artit Modern në Torino u bë burim polemikash pasi komentet e vizitorëve, të ndara mes admiruesve dhe kritikëve, u publikuan në gazeta.

Megjithatë, në SHBA Burri gjeti mbështetje të fortë, në vendin ku kishte nisur rastësisht të pikturonte gjatë burgimit.

KU TË SHIHEN VEPRAT E TIJ SOT

Në Itali, Fondacioni “Albizzini di Città di Castello” është pika e parë e referimit. Ndërkohë, “Grande Cretto Bianco di Gibellina” në Siçili është një tjetër vepër monumentale, një instalacion arti në tokë që shënon plagën e një qyteti të shkatërruar nga tërmeti i vitit 1968.

TRASHËGIMIA DHE INFLUENCA

“Alberto Burri ndryshoi artin,” thotë Bassetti. “Ai ishte pararendësi i artit bashkëkohor italian dhe një frymëzim për shumë artistë të rinj. Në një farë mënyre, diçka nga Burri e gjejmë edhe në veprat e artistëve modernë si Damien Hirst.”

Muzetë më të rëndësishëm në botë, nga Guggenheim në Nju Jork, Qendra Pompidou në Paris, Tate në Londër, deri te Galeria Kombëtare e Artit Modern, kanë në koleksionet e tyre të përhershme të paktën një vepër të Burri-t. Pavarësisht debateve të dikurshme, sot Burri vlerësohet si një ndër figurat që ka ndikuar më shumë në evolucionin e artit bashkëkohor.