Nëse historia është mësuesja e jetës, pse atëherë vazhdojmë të përsërisim gabimet e saj më të dhimbshme? Pas dy luftërave botërore, miliona viktimash dhe marrëveshjesh për paqe, njerëzimi ndodhet sërish përballë kërcënimeve globale, nacionalizmave që rriten, urrejtjes që riciklohet dhe një klime të pasigurt ndërkombëtare.
Psikologët e shpjegojnë këtë me një fenomen të quajtur “harresë kolektive emocionale” – ne nuk jetojmë më dhimbjen e brezave para nesh, ndaj nuk e ndjejmë si ndëshkim të mundshëm.
Historianët nga ana tjetër, na kujtojnë se njerëzit mësojnë nga ndodhitë individuale, jo nga kapitujt e librave. Kur rritemi në kohë paqeje, jemi më të prirur të harrojmë se ajo është një luks i përkohshëm, jo një e drejtë absolute.
Bota sot përballet me një polarizim të thellë, me teknologji që përhapin frikën më shpejt se faktet, dhe me sisteme politike që vënë interesin afatshkurtër mbi të ardhmen kolektive.
Lufta nuk fillon më me një breshëri armësh, por me fjalë të hidhura, me propagandë, me zhveshje të tjetrit nga njerëzimi i tij.
Por ndoshta më e dhimbshmja nga të gjitha është që njeriu mbetet një qenie kontradiktore: kërkon paqe, por nxit ndarje; dëshiron drejtësi, por ndjek interesa personale; ka kujtesë, por zgjedh të mos e përdorë.
Ne mësojmë, por shpesh nuk veprojmë mbi atë që dimë. Dhe ndoshta, historia nuk përsëritet sepse harrohet – por sepse ne nuk e dëgjojmë zërin e saj kur është ende i qetë, por vetëm kur bërtet me tragjedi.
