Në një kohë kur shumë prindër kërkojnë zgjidhje gjithëpërfshirëse për fëmijët me nevoja të veçanta, një iniciativë e re vjen si përgjigje konkrete ndaj kësaj nevoje. NEST, pas-shkolla e parë në Shqipëri e dedikuar fëmijëve me çrregullime neurozhvillimore, është themeluar nga Anisa Dizdar, një profesioniste me mbi 20 vite eksperiencë në zhvillimin e fëmijëve dhe më shumë se një dekadë si drejtuese e qendrës TISS. E specializuar në metodën ABA dhe me një kontribut të vazhdueshëm në fushën e ndërhyrjeve për fëmijë me autizëm dhe vështirësi të tjera zhvillimore, Anisa është sot një nga zërat më të respektuar në promovimin e pranimit, përfshirjes dhe edukimit cilësor për çdo fëmijë.
1. Anisa, si ka nisur rrugëtimi yt në fushën e zhvillimit të fëmijëve? Cili ka qenë momenti që të ka orientuar drejt kësaj fushe?
Cdo gjë ka nisur 12 vjet më parë kur mikesha ime shumë e ngushtë, me të cilën kishim mbaruar dhe studimet sëbashku, më bën një propozim për të hapur një qendër për fëmijët me autizëm. Fjalët e saj ishin:- “Anisa, kemi studiuar për këtë fushë, hajde hapim një qendër “ashtu sic duhet “për fëmijët me autizëm. Ishte ky stimuli I parë dhe shumë I rëndësishëm, që brenda meje gjeneroi dëshirën për të tiu dedikuar fëmijëve me nevoja të vecanta gjithmonë në moton “ashtu sic duhej”. Në fakt, në atë kohë shumë pak flitej për autizmin dhe shumë pak shërbime kishte për fëmijët me autizëm apo crregullime të tjera neurozhvillimore. Puna me fëmijët ka qenë gjithmonë në fokusin tim dhe kam menduar gjithmonë që është një punë që kërkon përkushtim të vazhdueshëm, pasi ofron mundësinë për të ndikuar drejtpërdrejt në formimin e tyre duke luajtur kështu një rol të rëndësishëm në të ardhmen e tyre.
2. Gjatë këtyre 12 viteve përvojë, si mendon se ka evoluar kuptimi ynë si shoqëri për fëmijët me nevoja të veçanta?
Si sot,mbaj mend rastet e para të prindërve që trokisnin në derë dhe kërkonin vlerësim zhvillimi për fëmijët e tyre 7 apo 8 vjecar, ndërkohë sot numri më I madh I rasteve që vijnë për vlerësim janë fëmijë 2 dhe 3 vjecarë. Është rritur dukshëm edukimi, informimi dhe ndërgjegjësimi I prindërve për problematikat e shëndetit mendor tek fëmijët. Prindërit janë më vëzhgues dhe më alert ndaj problematikave zhvillimore tek fëmijët e tyre,
Pastaj, nëse bëjmë një analizë më të gjerë në shoqërinë shqiptare, e themi bindshëm që janë bërë përparime të dukshme gjatë këtyre viteve. Nga një qasje tepër përjashtuese dhe ndonjëherë e heshtur, po kalojmë drejt një qasjeje pak më gjithëpërfshirëse dhe të ndërgjegjshme, edhe pse idealja për këtë target grup akoma duket larg. Nevojitet më shumë investim, edukim dhe mbështetje konkrete për fëmijët dhe familjet e tyre.
3. Nga eksperienca jote, cilat janë boshllëqet më të mëdha që hasin prindërit kur kërkojnë një pas-shkollë të përshtatur për fëmijën e tyre?
Pjesa më e madhe e prindërve njohin vështirësitë dhe nevojat e fëmijëve të tyre, njohin gjithashtu edhe situatën aktuale të shërbimeve që ofrohen për fëmijët e tyre. Jo vetëm nga eksperienca ime, por edhe nga një sondazh I bërë përpara hapjes së NEST, ku prindërit shprehën mendimet e tyre në lidhje me nëvojën për një Afterschool për fëmijët me nevoja të vecanta, ata shprehen sigurisht për një shërbim ideal, një pas shkolle gjithpërfshirëse, e cila të ketë mundësi dhe hapsira të dedikuara për fëmijë tipik dhe fëmijë me nevoja të vecanta. Gjithashtu një staf I kualifikuar, I cili të njohi mirë nevojat e fëmijëve të tyre dhe të di të menaxhojë situatat dhe sfidat që fëmijët e tyre shpesh kanë. Është shumë e rëndësishme për cdo prind, siguria fizike dhe emocionale në rradhë të parë, para cdo nevoje tjetër. Fëmijët e tyre të ndihen të qetë, të sigurt, pa mbingarkesa emocionale, apo stimuj të tepruar. Më pas vijnë nevojat e prindërve që fëmijët e tyre të ndjekin aktivitete të përshtatura për fëmijët e tyre dhe aktivitete
4. Le të flasim për NEST. Çfarë është NEST dhe çfarë nevoje konkrete synon të plotësojë?
NEST është ai vendi I munguar ku fëmijët të kalojnë disa orë të këndshme, argëtuese dhe educative duke shprehur lirshëm individualitetin e tyre dhe duke u ndjerë të lumtur. Mendoj që nevoja më e madhe e këtyre fëmijëve është që të kuptohen dhe pranohen në mënyrë që ata të ndihen sa më mirë në shoqërinë tonë kaotike dhe të zhurmshme. Në realitetin e përditshëm, shumë ambiente që fëmijët me nevoja të vecanta frekuentojnë, përgjithësisht janë shumë të kornizuar, të ngurta dhe kufizuese duke sjellë kështu shpesh herë situate stresuese për fëmijët. Duke njohur mirë nevojat e fëmijëve për pranim, qetësi, mirëkuptim, janë pikërisht këto element që NEST plotëson.
5. Si lindi ideja për ta krijuar pikërisht tani këtë qendër? A pati një moment konkret që të dha shtysën për të ndërmarrë këtë hap?
Njeriu në jetë ka nevojë të rritet, të krijoj eksperienca, të mësoj nga sfidat e jetës personale dhe ato profesionale. Ishin pikërisht këto shkallë që kishin nevojë të ngjiteshin përpara se të merrej vendimi për krijimin e një ambienti të munguar si NEST. Nuk pati një moment konkret në vendimin e hapjes së NEST, ishin disa momente bashkë. Momente të cilat prindërit I ndanin cdo ditë me mua në formë shqetësimi dhe nevoje. Fëmijët e tyre nuk kishin një ambient ku të shpenzonin disa orë duke u argëtuar dhe mësuar, pa u paragjykuar dhe pa u distancuar. Prindërit ankoheshin për aktivitete dhe ambiente të munguara, dedikuar apo përshtatur këtyre fëmijëve. Është tepët e dhimbshme të dëgjosh prindër se si tregojnë eksperincat e tyre kur shkojnë të regjistrojnë fëmijën në aktivitete të ndryshme dhe se si ata dëgjojnë lloj lloj justifikimesh për mosregjistrim të fëmijës së tyre. Tregojnë shpesh me lot në sy, se si me fëmijën përdore, përballen me mbyllje dyersh nga qendra apo institucione të ndryshme educative dhe argëtuese. Nuk mund të mohoj faktin se nuk është e lehtë të punosh me fëmijët me nevoja të vecanta. Kërkojnë seriozitet, përgatitje profesionale, durim, qetësi, shumë kreativitet dhe patjetër që këto cilësi është vështirë ti përshtasësh në një ekip pune por problem më I madh që unë shoh është që nuk bëhet asnjë përpjekje që të integrohen, përfshihen gradualisht këta fëmijë në aktivitete me fëmijët e tjerë, dukshëm ka një rezistencë paragjykuese e shoqërisë në përgjithësi.
6. Çfarë e bën NEST të veçantë në peizazhin edukativ shqiptar?
Duke qënë se jam pjesë e sistemit arsimor që prej vitit 2007, e kam të prekshme pjesën educative dhe vë re se në Shqipëri përgjithësisht ka një mangësi të theksuar shërbimesh alternative të specializuar për fëmijët me nevoja të vecanta. Sfidat e integrimit dhe gjithpërfshirjes janë të mëdha. Sistemi arsimor dhe shkollat shpesh nuk ofrojnë infrastrukturë të përshtatshme. Mësimi vazhdon të jetë i ndërtuar mbi metoda të standardizuara, rigide, pa fleksibilitetin që kërkohet për të respektuar ritmet dhe mënyrat individuale të të nxënit. Shpesh fëmijët me nevoja të vecanta përjashtohen nga aktivitetet e ndryshme edukative në shkollë. Për më tepër, mungojnë programet dhe aktivitetet jashtë orarit mësimor që do të ndihmonin në përforcimin e aftësive akademike, emocionale dhe sociale të fëmijëve me nevoja të veçanta. Këto mangësi krijojnë barriera serioze për një edukim gjithëpërfshirës dhe cilësor. NEST është pikërisht një hapësirë dhe model edukativ, argëtues, kreativ e përshtatur për nevojate e fëmijëve
7. Cilat janë shërbimet dhe aktivitetet që ofroni aktualisht? Dhe cilat janë ato që fëmijët i përjetojnë si më të dashurat?
Po e nis me aktivitetet më të dashura për fëmijët…sigurisht sensory play ose ndryshe lojrat sensoriale, janë gjithmonë në vend të parë dhe këtu po përmend disa lojra që ne zhvillojmë me fëmijët si: “ Thesari i fshehur në oriz”, “ format magjike me rërën kinetike” apo “peshkimi në vaskat me ujë”. Gjithashtu aktiviteti që I jep kënaqësi pafund fëmijëve është edhe ora e muzikës me instrumentat muzikorë ku fëmijët I dëgjojnë ato nga profesori I muzikës por edhe performojnë me to. Nuk mund të lë pa përmendur edhe aktivitetin sportiv dhe lojrat psikomotorre që zhvillohen në NEST. Këto lojra nuk kanë funksion vetëm në ushtrim të trupit, por mënyr se si ne I zhvillojmë ndihmon fëmijët të shkarkojnë energji të tepërta, të shprehin emocionet dhe të ndërveprojnë në grup. Në NEST është menduar që cdo ditë të jetë ndryshe, e pasur me aktivitete dhe veprimtari individuale dhe në grup. Është shumë e rëndësishme të zbulosh interesat e cdo fëmije dhe ti kthesh ato në aktivitete. Gjithashtu është menduar që cdo aktivitet të ketë funksion argëtues por edhe njohës dhe zhvillimor për fëmijët. Përmend këtu Art craftin, teatrin me kukulla, kinemanë me video educative, yoga etj.
8. NEST është konceptuar si një qendër e ndërtuar mbi argëtimin, ndërveprimin dhe zhvillimin. Si arrihet balanca mes këtyre elementeve për fëmijët me nevoja të veçanta?
Kjo është një pyetje shumë e rëndësishme, sidomos kur flasim për krijimin e një ambienti të shëndetshëm dhe gjithëpërfshirës për fëmijët me nevoja të veçanta. Për të arritur balancën mes argëtimit, ndërveprimit dhe zhvillimit, siç synon qendra NEST, është e nevojshme një qasje e mirëorganizuar dhe e ndjeshme ndaj individualitetit të çdo fëmije. Të gjitha aktivitetet që zhvillohen në NEST, janë menduar në mënyrë të tillë që të arrihen disa objektiva me fëmijët. Argëtimi nuk është thjesht një formë kalimi kohe, por një mjet për të nxitur mësimin dhe për të zhvilluar aftësi të ndryshme, si përqendrimi, kreativiteti dhe vetëbesimi. Aktivitetet e lojës janë të zgjedhura me kujdes për të qenë njëkohësisht të këndshme dhe edukative, duke pasur parasysh nevojat dhe ritmet individuale të çdo fëmije. Fëmijët inkurajohen të marrin pjesë në lojëra në grup dhe të ndërtojnë marrëdhënie pozitive, gjithmonë me mbështetjen e specialistëve të fushës. Ky proces jo vetëm që ndihmon në integrimin e tyre, por edhe ul ndjeshëm ndjenjën e përjashtimit që shpesh përjetojnë në mjedise të tjera.
9. Si e përjetojnë prindërit këtë eksperiencë? Çfarë reagimesh apo historish të veçanta mund të ndash nga dita e parë e hapjes?
Në thelb, çdo prind ka një dëshirë të thjeshtë por të thellë: që fëmija i tij të jetë i sigurt, i mbështetur, i motivuar, i lumtur dhe i pranuar, pavarësisht sfidave që mund të ketë. Kjo dëshirë bëhet edhe më e fortë kur bëhet fjalë për prindërit e fëmijëve me nevoja të veçanta, të cilët shpesh janë të detyruar të luftojnë për t’i siguruar fëmijës një hapësirë ku të ndjehet i mirëpritur dhe i përfshirë.
Në këtë kontekst, një afterschool i përshtatur për fëmijë me nevoja të veçanta nuk është thjesht një shërbim shtesë pas orarit shkollor. Ai është dhe një mbështetje për familjen. Një qendër e tillë ofron jo vetëm kujdes profesional dhe aktivitete të strukturuara, por edhe një ndjenjë të thellë sigurie për prindin – që fëmija i tij është në duar të sigurta, në një ambient që e kupton, e respekton dhe punon me të, e jo kundër tij.
Për prindin, kjo përvojë përkthehet në qetësi emocionale sepse nuk ndihen më të vetëm në sfidat e përditshme, nuk ndihen më të detyruar të justifikojnë çdo veçanti të fëmijës së tyre. Një ambient i tillë u jep atyre mundësinë të shohin fëmijën duke u rritur në një mjedis të shëndetshëm dhe inkurajues.
10. Cili është vizioni yt afatgjatë për NEST? Si e imagjinon këtë qendër pas 3 apo 5 vitesh?
NEST lindi si një përgjigje ndaj një nevoje konkrete dhe të ndjeshme, por qëllimi im nuk ka qenë kurrë të jetë një zgjidhje e përkohshme apo momentale. E kam ngritur me bindjen se fëmijët me nevoja të veçanta meritojnë jo vetëm vëmendje individuale, por një sistem të tërë që i mbështet ata në mënyrë të qëndrueshme, me dinjitet dhe të barabartë. NEST është konceptuar si një hapësirë ku zhvillimi, argëtimi dhe ndërveprimi nuk janë luks, por e drejtë e cdo fëmije.
Uroj mos ëndërroj shumë, por vizioni afatgjatë për NEST është që ajo të shndërrohet në një model referimi për kujdesin gjithëpërfshirës në Shqipëri. Nuk dua ta shoh vetëm si një qendër fizike në një qytet dhe kaq, por si një kulturë që promovon qasjen ndaj diversitetit me mirëkuptim dhe profesionalizëm. Dua që NEST të krijoj partneritete, të frymëzojë shkolla, institucione dhe komunitete për të adoptuar qasje që vlerësojnë secilin fëmijë si individ unik. Në të ardhmen, e shoh NEST-in jo vetëm si një hapësirë për fëmijët, por si një qendër për rritje profesionale, ku përgatiten profesionistë, forcohen familje dhe ndërtohen ura mes prindërve, shoqërisë dhe përkrahjes institucionale.
11. Sa e rëndësishme është ndihma që mund të vijë nga komuniteti, institucionet apo profesionistët e tjerë në këtë rrugëtim për gjithëpërfshirje dhe diversitet?
Gjithëpërfshirja nuk është një akt individual, është një proces kolektiv, që kërkon bashkëpunim të qëndrueshëm dhe punë reale nga të gjithë aktorët.
Komuniteti ofron ndjeshmërinë dhe mbështetjen sociale, institucionet krijojnë kuadrin ligjor dhe mundësitë praktike, ndërsa profesionistët sjellin ekspertizën dhe udhëzimin teknik që i jep cilësi dhe drejtim çdo përpjekjeje. Kur këta tre komponentë punojnë së bashku, lind një mjedis i shëndetshëm dhe i qëndrueshëm për fëmijën, ku nevoja e tij nuk shihet si pengesë, por si pjesë e natyrshme e diversitetit njerëzor. Prandaj, ndihma nga institucionet arsimore, institucionet politikbërësë, organizata ndërkombëtare nuk është vetëm e mirëpritur ,është vendimtare për suksesin dhe qëndrueshmërinë e çdo iniciative gjithëpërfshirëse.
13. Në fund, çfarë do t’i thoshe një prindi që ka dyshime nëse fëmija i tij do të përshtatet apo do të përfitojë nga një qendër si NEST?
Cdo prindi do ti thoja me shumë sinqeritet: dyshimi yt është i kuptueshëm dhe njerëzor. Çdo prind, veçanërisht ai që është mësuar të mbrojë fëmijën nga keqkuptimi apo përjashtimi, ka të drejtë të pyesë veten nëse një ambient i ri do të jetë i sigurt, i ndjeshëm dhe vërtet i dobishëm për fëmijën e tij. Por pikërisht për këtë arsye ekziston NEST, për të qenë një vend ku fëmijët nuk duhet të përshtaten me sistemin, por ku ambienti përshtatet me fëmijët.
