Mes orës 18:00 dhe 20:00, qytetet italiane marrin jetë me një rit që bashkon njerëzit në çdo cep të vendit – aperitivo. Bëhet fjalë për një zakon që për shumëkënd është thjesht një gotë dhe disa ushqime të lehta para darkës, por që në të vërtetë mbart një histori shekullore dhe një kulturë të tërë shoqërore.
Në barë e sheshe, vendasit mblidhen për të ndarë lajme e biseda, duke shoqëruar gotën e verës, vermutit apo koktejit me ullinj, djathëra, bukë të thekur apo grissini. Shpesh, këto shoqërime përfshihen në çmimin e pijes, megjithëse mënyra e servirjes ndryshon nga një rajon në tjetrin. Ajo që mbetet e pandryshuar është fryma e qetësisë dhe e shoqërimit para një vakti të bollshëm.
Historia e aperitivos është ngushtësisht e lidhur me Torinon, kryeqytetin e Piemontit. Aty, në vitin 1786, farmacisti Antonio Benedetto Carpano krijoi një përzierje të re: verë moscato të fortifikuar me alkool dhe mbi 30 bimë aromatike. Përbërësi kryesor ishte pelini – “wermut” në gjermanisht që i dha emrin pijes së re: vermut.
Legjenda thotë se një arkë me këtë pije u dërgua te mbreti Vittorio Amedeo III i Savoisë, i cili e përqafoi menjëherë si traditë aristokratike. Vermuti u shndërrua shpejt nga tonik medicinal në pije shijimi dhe u bë aperitivoja e parë komerciale.
Në shekullin XIX, Torino u kthye në qendër të kulturës së kafeneve elegante, ku aristokratët dhe intelektualët shijonin pije të lehta e aromatike. Nga kjo periudhë lindën edhe disa klasikë të njohur botërisht: kokteji Milano-Torino (kombinim i Camparit me vermut torinez), që më pas u shndërrua në americano; dhe më 1919, negroni, kur konti Camillo Negroni kërkoi ta forconte koktejin me gin në vend të sodës.
Shije të ndryshme në çdo qytet
Edhe pse i përhapur në gjithë Italinë, zakoni merr ngjyra lokale:
Në Milano, “apericena” shpesh zgjatet në darkë të plotë me bufetë të bollshëm.
Në Venezia, aperitivo shoqërohet me “cicchetti” pjata të vogla me fruta deti, polenta e ushqime tradicionale.
Në Torino, qëndron i lidhur ngushtë me rrënjët: pije të lehta dhe “stuzzichini” kafshata të vogla për të zgjuar oreksin.
Kafenetë historike si Caffè Torino, Caffè Mulassano dhe Caffè San Carlo mbeten adresa të famshme ku mund të shijohet aperitivo mes llampadarëve, mermerit dhe tavaneve të stolisura. Menuja përfshin djathëra lokalë, anchova, tramezzini (sanduiçe pa kore, të shpikura pikërisht në Torino) dhe grissini, që datojnë nga shekulli XVII.
Sot, qyteti nuk i rri mbrapa risive: bare moderne ofrojnë kokteje artizanale, verëra biodinamike dhe eksperimente gastronomike. Një shembull është La Drogheria, ku pijet shoqërohen me shije nga kuzhinat botërore, apo Floris House, që bashkon kafen, parfumerinë dhe aperitivon në një hapësirë unike.
Aperitivo nuk është thjesht një pije: është një moment për të ndalur, për të hapur oreksin dhe për t’u lidhur me të tjerët. Nga Torina e aristokratëve deri te baret moderne të Milanos e Venecias, kjo traditë ka kaluar shekujsh, duke mbetur një simbol i elegancës dhe i jetës shoqërore italiane – tashmë i përqafuar në gjithë botën.
