'Vanity Fair Italia' me superlativa: Prishtina nuk është ajo që prisni

Nga Vanity Fair Italia
Përktheu Revista Class

Prishtina, kryeqyteti i Kosovës, ende mban gjurmët e një transformimi që duket se nuk njeh pushim. Si shumë qytete të Ballkanit, «e bukur» nuk është fjala e parë që do të përdorje për ta përshkruar, por energjia që ndjehet është aq ngjitëse sa ndoshta një udhëtim është mënyra e vetme për ta kuptuar.

Pas përfundimit të luftës në 1999, qyteti filloi një rrugëtim që e çoi nga trauma e konfliktit në një rishikim të vazhdueshëm të vetes: nga një qendër e izoluar dhe periferike, e lidhur me një dimension rural dhe konservator, Prishtina u shndërrua gradualisht në një vend urban në zgjerim të plotë, kryqëzimi i energjive të rinisë dhe vizioneve të reja. Urbanizimi i shpejtë tërhoqi mijëra njerëz në kërkim të punës, sigurisë dhe arsimit, ndërsa gjallëria kulturore dhe hapja ndaj gjuhëve bashkëkohore krijuan një identitet më të lirë dhe të orientuar drejt së ardhmes.

Ata që u kthyen nga Europa ose SHBA-të e bënë këtë për të marrë pjesë aktive në krijimin e këtij «Bote të Re të Guximshme» lokale, duke vendosur rrënjë krijuese, klube, libra, dhe, po, restorante që synojnë të ndryshojnë mënyrën se si hahet këtu. Në këtë kuadër lindi projekti Soma Slow Food, i cili ka filluar nga Soma Book Station dhe po ndryshon paradigmën e gastronomisë qytetare. Soma është shprehja gastronomike e një mendimi qytetar që ripërton lidhjen midis qytetit dhe fshatit, midis fermerëve të vegjël dhe konsumatorëve urbanë, duke synuar zero waste. Arkitektura e saj, e krijuar në një ish-klub techno të braktisur në Parkun Natyror të Germisë, sot dialogon me natyrën përreth dhe me tregun lokal, duke transformuar një vend të harruar në një qendër të gjallë të jetës.

Baton Domi, një nga DJ-të e parë elektronikë pas luftës, është një nga iniciatorët e këtij ndryshimi kulturor: ai, së bashku me mikun e tij Ermir Shala dhe dy shokë të tjerë, hapi Soma Slow Food në parkun natyror të Germisë, në periferi të Prishtinës.

“Unë jam nga Gjakova, një zonë e pasur me male. Është një vend që reziston, ku ende kemi tregje fermerësh – një bujqësi në shkallë të vogël, ku bëhet foraging dhe kultivohen produkte në sasi të vogla, që më pas shiten në treg. Këtu në Prishtinë, fatkeqësisht, shumica e gjërave importohen, dhe njerëzit nuk kanë akses në produkte me të vërtetë të mira, dhe kjo është një turp. Të jetosh në atë rajon më ndihmoi, së bashku me shokët e mi, të kuptojmë më mirë se çfarë donim të bënim me Soma dhe Germia, çfarë donim të shërbenim dhe si të trajtonim produktet. E vetmja gjë që e njihnim mirë ishin ushqimet me të cilat kishim rritur. Kështu u zhvendosëm në park dhe filluam të studionim territorin: cilët produkte mbijetojnë në tokë, cilët nuk shihen më në tryezat tona, por ende gjenden në tregje ose mblidhen nga foragerët?”

Brenda dy viteve, ata krijuan një hartë, lidhën njerëz, fermerë dhe mbledhës nga të cilët blenin, dhe prej aty filluan të krijojnë receta të frymëzuara nga tradita, por pa u ngurtësuar pas tyre: më shumë besojnë në shëndetin e tokës dhe të produkteve, duke lejuar stinët të flasin, me një menu që ndryshon vazhdimisht. Sigurisht, nuk ishte e lehtë: klientët herë pas here duan domate dimrit, ose një Coca-Cola, por ata nuk i shërbejnë; preferojnë të punojnë vetëm me atë që stina ofron. Edhe ata që punojnë në kuzhinë marrin pjesë aktive në krijimin e pjatave, me atë që kanë në dispozicion: nuk kanë një “kryekuzhinier” tradicional, por një lloj demokracie kulinare, ku secili ka peshë të barabartë vendimmarrëse, duke mundësuar të propozojë një ide, ta provojë dhe pastaj të marrë përgjegjësinë për pjatën.

“Ne nuk e dimë as nëse disa receta janë kosovare apo shqiptare, sepse në gjithë rajonin gatuhet ngjashëm. Nuk mund të themi ‘kjo është tradita jonë’ në kuptimin e ngushtë. Ajo që mund të themi është se, nëse toka është e shëndetshme, ajo flet: produkti vetë të tregon rrugën. Pastaj tekniikat janë të hapura, mund të përdorim metoda japoneze, italiane, çfarëdo që duhet për të vlerësuar maksimalisht përbërësin. Koncepti më i drejtë për ne është “kuzhina pre-industriale”. Punojmë kryesisht me zjarr, djegim dru. P.sh., përdorim dushkun kur është i disponueshëm, kur mbaron, gjejmë dru malli dhe pjata ndryshon, sepse çdo dru ka karakteristikat e veta. Në praktikë, lloji i drurit që përdorim përcakton recetat dhe shijet. Nuk është thjesht traditë: është edhe adaptim.”

Prishtina nuk është si e prisni. Ajo është diçka më shumë, një vend që mëson se si qytetet, ashtu si njerëzit, mund të gjejnë bukurinë dhe forcën në transformim.