Pyetja që ka magjepsur njerëzimin

A është talenti dhuratë apo rezultat përpjekjeje? Kjo pyetje ka ndarë filozofët, psikologët dhe artistët prej shekujsh. Një pjesë beson se talenti është trashëgimi gjenetike, një shkëndijë që lind me njeriun; të tjerë mendojnë se është produkt i praktikës dhe përvojës. Sot, shkenca po afrohet me një përgjigje: të dyja janë të vërteta.

Trashëgimia e lindur – kur gjenet “përgatisin terrenin”

Studime të shumta kanë treguar se disa njerëz lindin me prirje neurobiologjike që favorizojnë kreativitetin. Gjenet ndikojnë në mënyrën si truri përpunon informacionin, në ndjeshmërinë emocionale dhe në llojin e lidhjeve nervore që krijojnë ide të reja.

Një kombinim specifik i kimikateve të trurit – dopaminë, serotoninë dhe norepinefrinë – lidhet me aftësinë për të menduar në mënyrë divergjente, pra për të gjetur zgjidhje origjinale. Kjo do të thotë se disa trupa dhe truri janë më të “gatshëm” për krijimtari.

Megjithatë, gjenet nuk mjaftojnë. Ato janë si një instrument i mirë – por muzika varet nga mënyra si luhet.

Përvoja – palestra e talentit

Psikologjia bashkëkohore e sheh krijimtarinë si muskuj mendorë që zhvillohen përmes praktikës, kuriozitetit dhe përballjes me sfida. Kërkimet e Anders Ericsson mbi ekspertizën treguan se ushtrimi i qëllimshëm – jo koha, por cilësia e përpjekjes – është çelësi i mjeshtërisë.

Një fëmijë me predispozitë për art, nëse rritet në një mjedis pa stimuj estetikë, vështirë se do ta zhvillojë plotësisht potencialin e tij. Ndërsa dikush pa predispozitë të dukshme, por me përkushtim dhe pasion, mund të arrijë nivele të jashtëzakonshme krijimtarie.

Truri krijues – laboratori i ideve të reja

Në trurin e njeriut krijues, lidhjet midis hemisferave janë më aktive. Kjo do të thotë se logjika (e majta) dhe imagjinata (e djathta) bashkëpunojnë më mirë. Kreativiteti, sipas neuroshkencës, nuk është çrregullim i mendjes, por bashkëpunim i saj më i lartë – kur strukturat që analizojnë, ndiejnë dhe ëndërrojnë komunikojnë në harmoni.

Në fakt, shumë studime tregojnë se krijimtarët e mëdhenj aktivizojnë njëkohësisht rrjetin analitik dhe atë të ëndërrimit, duke prodhuar ide që janë si “ura” midis reales dhe imagjinatës.

Emocioni – katalizatori i talentit

Asnjë gjen apo përvojë nuk mjafton pa emocion. Frymëzimi lind kur ndjenja përplaset me mendimin. Artistët e mëdhenj nuk janë vetëm teknikë, por të ndjeshëm deri në dhimbje. Ata e përjetojnë botën me intensitet, dhe truri i tyre përkthen emocionet në formë, tingull apo fjalë.

Kështu, talenti është ndjeshmëri që gjen gjuhën e vet.

Nëse gjenet janë farat e talentit, përvoja është toka ku ai rritet. Një njeri mund të lindë me predispozitë, por vetëm kur puna, pasioni dhe përjetimi ndërthuren, lind arti i vërtetë.

Krijimtaria, pra, nuk është as dhuratë e lindur, as teknikë e mësuar – është takimi mes natyrës dhe përpjekjes, mes shpirtit dhe mendjes që nuk ndalon së kërkuari.

Sepse talenti, në thelb, është gjenialiteti i përhershëm i përmirësimit.

Photo by Google DeepMind: https://www.pexels.com/photo/an-artist-s-illustration-of-artificial-intelligence-ai-this-image-depicts-how-ai-could-assist-in-genomic-studies-and-its-applications-it-was-created-by-artist-nidia-dias-as-part-of-the-18069424/