Fati mes rastësisë dhe zgjedhjes

Që nga lashtësia, njerëzimi është përpjekur të kuptojë nëse jeta është e paracaktuar apo e ndërtuar nga vullneti ynë. Filozofët e lashtë e shihnin fatin si fuqinë e padukshme që drejton jetën, ndërsa mendimi modern përpiqet ta analizojë përmes shkencës dhe psikologjisë.
Por a jemi ne autorë të historisë sonë, apo vetëm personazhe në një skenar të shkruar më parë?

Gjenetika e rastësisë – kur shkenca flet për fat

Në një nivel biologjik, një pjesë e jetës sonë nuk është zgjedhje: gjenet, vendlindja, prindërit, shanset e para që na formojnë. Këto janë “kornizat e fatit”, rrethanat me të cilat nisim udhëtimin.
Por psikologjia moderne tregon se, edhe pse nuk kontrollojmë fillimin, kemi ndikim në drejtimin. Sipas konceptit të “neuroplasticitetit”, truri ynë ndryshon sipas përvojave – pra, mënyra si reagojmë ndaj fatit, në vetvete, formëson fatin tonë të ardhshëm.

Fati si perceptim psikologjik

Në psikologji, fati nuk shihet si forcë mistike, por si mënyrë mendimi. Disa njerëz besojnë në fat të paracaktuar, të tjerë në rastësi. Studimet tregojnë se ata që besojnë se “kanë kontroll” mbi jetën, janë më të lumtur dhe më të suksesshëm, sepse ndjehen bashkautorë të historisë së tyre.

Megjithatë, një ndjenjë e shëndetshme e fatit – si pranim i ngjarjeve që nuk varen nga ne – sjell qetësi dhe besim.

Filozofia e fatit – midis domosdoshmërisë dhe lirisë

Në filozofi, debati mbi fatin ndan dy botë:

Stoikët besonin se gjithçka ndodh sipas një rendi universal, dhe lumturia qëndron në pajtimin me të pandryshueshmen.

Egzistencialistët, si Sartre, thonë se njeriu është i dënuar të jetë i lirë, sepse gjithçka varet nga zgjedhjet e tij.

Në të vërtetë, jeta është bashkimi i të dyjave: rrethanat që nuk i zgjedhim dhe mënyra si i jetojmë. Fati nuk është zinxhir, por udhërrëfyes që merr formë nga hapat tanë.

Psikologjia e “rastësive domethënëse”

Carl Jung, një nga figurat më të rëndësishme të psikologjisë, foli për “sinkronicitetin” – përputhje të çuditshme ngjarjesh që duken rastësore, por që përkojnë me gjendjen tonë të brendshme. Kur jemi të hapur ndaj përvojës, truri ynë fillon të njohë modele dhe mundësi që më parë i ka injoruar. Kështu, ajo që quajmë “fat” mund të jetë rezonanca mes botës së brendshme dhe asaj të jashtme.

Si “ndërtohet” fati

Shkenca e sjelljeve dhe neuropsikologjia tregojnë se fati shpesh është rezultat i mikroveprimeve të përsëritura: zakoneve, qëndrimit, energjisë që transmetojmë. Njerëzit që e perceptojnë veten si me fat janë zakonisht më kuriozë, më të hapur dhe më pak frikacakë, duke parë më shumë mundësi në të njëjtën situatë ku të tjerët shohin pengesa.
Pra, fati nuk është privilegj, por përgatitje që takon momentin e duhur.

Në fund, ndoshta fati është bashkëpunim midis universit dhe vetëdijes sonë. Ai fillon me atë që na jep jeta, por merr formë përmes mënyrës si e përjetojmë.

Nuk mund ta zgjedhim çdo ngjarje, por mund të zgjedhim si t’i japim kuptim asaj. Dhe ndoshta ky është sekreti i vërtetë i fatit:
jo çfarë ndodh, por kush bëhemi nga ajo që ndodh.

Photo by Ivett M: https://www.pexels.com/photo/colorful-handheld-tarot-card-fan-34357485/