Shpesh thuhet se në Islandë nuk ka mbiemra. Më saktë do të ishte të themi se mbiemri nuk trashëgohet si te ne. Islandezët përdorin një sistem të vjetër ku emri i dytë tregon prej kujt je. Në vend që familja të ketë të njëjtin mbiemër brez pas brezi, fëmija mban një formë që tregon nëse është bir apo bijë e një prindi të caktuar.
Në praktikë funksionon kështu. Nëse një burrë quhet Karl dhe ka një djalë me emrin Jon, emri i plotë i djalit do të nënkuptojë Jon biri i Karlit. Nëse ka një vajzë me emrin Anna, emri i saj i plotë do të nënkuptojë Anna bija e Karlit. Po e njëjta logjikë vlen edhe kur zgjidhet të përdoret emri i nënës. Pra mund të kemi Jon biri i Marisë ose Anna bija e Marisë. Ligji u jep prindërve të drejtën të zgjedhin nëse do të përdorin emrin e babait apo të nënës dhe kjo zgjedhje pasqyron frymën e barazisë që shoqëria islandeze e ka përqafuar prej vitesh.
Një pasojë e natyrshme e këtij sistemi është se vëllezërit e motrat mund të kenë emra të dytë të ngjashëm, por brezat nuk mbajnë të njëjtin. Kur Jon të bëhet prind, fëmijët e tij do të lidhen me emrin e Jonit dhe jo me emrin e gjyshit. Kështu zinxhiri i emrave tregon vazhdimisht lidhjen e drejtpërdrejtë me prindin, duke ruajtur ndjesinë e origjinës dhe të komunitetit të vogël ku të gjithë e njohin njëri tjetrin me emër.
Kjo mënyrë emërtimi ndikon edhe në sjelljen e përditshme. Në shkollë mësuesit i thërrasin nxënësit me emër. Në punë drejtorët u drejtohen punonjësve me emër. Edhe listat telefonike renditen sipas emrit. Përdorimi i emrit të parë si formë e përditshme komunikimi e zbut distancën dhe e mban shoqërinë më horizontale.
Natyrshëm lind pyetja se si bëhen dallimet në dokumente, sidomos në një botë ku administrata ndërkombëtare kërkon përputhje emri familjar. Islandezët kanë numra unikë identifikimi dhe sisteme të sakta regjistrimi, ndaj mungesa e një mbiemri të trashëguar nuk krijon kaos. Për udhëtime ose procedura jashtë vendit, nganjëherë lind nevoja për shpjegim, por praktika është e njohur dhe institucionet janë mësuar me këtë veçanti.
Duhet thënë se ekzistojnë disa familje me mbiemra të trashëguar, zakonisht të ardhur nga histori të vjetra migrimi ose nga përjashtime të hershme. Megjithatë këto janë të rralla dhe nuk përfaqësojnë rregullin e përgjithshëm. Rruga kryesore e identifikimit mbetet emri i parë, i shoqëruar me formën që tregon bir a bijë e cilit prind je.
Pse ky sistem shihet si ruajtje e ndjesisë së komunitetit dhe të origjinës familjare. Sepse çdo emër e mban gjallë një lidhje të drejtpërdrejtë. Nuk fshihet pas një etikete të përbashkët për të gjithë farefisin, por tregon qartë vijën e ngrohtë që lidh prindin me fëmijën. Në një shoqëri të vogël kjo krijon afërsi dhe përgjegjësi. Ti nuk je thjesht pjesë e një mbiemri të gjerë, por i biri ose e bija e një njeriu konkret që komuniteti e njeh.
Në fund, kjo është një mënyrë e ndryshme për t’u prezantuar, por jo një pengesë moderne. Ajo bashkon traditën me barazinë, ruan lidhjen me familjen dhe i jep emrit një domethënie të përditshme. Ndërsa bota vrapon drejt unifikimit, Islanda tregon se ka vend për rregulla që na kujtojnë se identiteti nuk është vetëm shenjë administrative, por edhe një rrëfim i shkurtër për prejardhjen tonë.
Photo by Kristoffer Brink Jonsson: https://www.pexels.com/photo/man-and-woman-jumping-1690470/
