Lumi Vjosa nuk është thjesht një ujëvarë e bukur që rrjedh nëpër Shqipëri; ai është një mrekulli natyrore, një pasuri unike që po tërheq vëmendjen e shkencëtarëve dhe aktivistëve nga e gjithë bota. I quajtur shpesh “Amazona e Europës”, Vjosa mbetet një nga lumenjtë e fundit të egër në kontinent, që ende rrjedh lirshëm, pa diga dhe ndërhyrje të mëdha njerëzore. Pikërisht kjo e bën atë një thesar të gjallë për biodiversitetin dhe një laborator të hapur për të studiuar ekosistemet natyrore.
Një ekosistem i paprekur
Shtrati i Vjosës shtrihet përmes një peizazhi të larmishëm, me gërmadha shkëmbore, plazhe me zhavorr, brigje të pyllëzuara dhe degëzime të panumërta që krijojnë një mozaik unik natyror. Ky mozaik strehon mijëra specie peshqish, shpendësh dhe insektesh, shumë prej të cilave janë të rralla ose të rrezikuara. Shkencëtarët e shohin Vjosën si një dritare të së kaluarës, një vend ku mund të studiohet sesi lumenjtë europianë dukeshin para industrializimit.
Pse “Amazona e Europës”?
Amazonës në Amerikën e Jugut, Vjosa i ngjan një organizmi të gjallë që pulson dhe ndryshon vazhdimisht. Përmbytjet sezonale, ndryshimi i shtratit dhe krijimi i kanaleve të reja i japin lumit një dinamikë që e bën të pamundur ta shohësh dy herë njësoj. Ky proces natyror i pandalshëm është pikërisht ajo që e dallon Vjosën nga shumica e lumenjve të tjerë europianë, të kufizuar nga diga dhe kanale të betonizuara.
Një pasuri shkencore dhe kulturore
Përtej biologjisë, Vjosa është një vend takimi mes shkencës, kulturës dhe komuniteteve lokale. Fshatrat buzë lumit kanë ruajtur tradita të lashta që lidhen ngushtë me ujin, ndërsa për studiuesit ndërkombëtarë ai mbetet një “laborator natyror” për të kuptuar marrëdhëniet mes biodiversitetit dhe klimës. Çdo analizë që bëhet mbi Vjosën mund të japë përgjigje për pyetje të mëdha mbi ndryshimet klimatike, migrimin e specieve dhe mbrojtjen e ekosistemeve të ardhshme.
Thirrja për mbrojtje
Mrekullia e Vjosës është edhe një përgjegjësi. Shumë organizata dhe shkencëtarë apelojnë që lumi të ruhet i paprekur, duke e shpallur Park Kombëtar dhe duke e mbrojtur nga projektet e hidrocentraleve. Ruajtja e tij nuk është thjesht një çështje mjedisore shqiptare, por një mision europian dhe botëror: të mbrojmë një nga pak lumenjtë që ende rrjedhin të lirë.
Vjosa është më shumë se një lumë — është një histori natyrore që rrjedh para syve tanë, një muze i hapur dhe një Amazonë europiane që dëshmon fuqinë dhe bukurinë e natyrës së egër. Misteret e tij janë një ftesë për ta parë jo vetëm si një pasuri kombëtare, por si një trashëgimi universale që i përket brezave të sotëm dhe atyre që do të vijnë.
