Kur boshllëku bëhet prani

Në arkitekturën perëndimore, hapësira shpesh shihet si diçka që duhet mbushur – me forma, mobilje, ngjyra, detaje. Por në filozofinë japoneze, boshllëku nuk është mungesë, është vetë thelbi i harmonisë. Ai përfaqëson frymëmarrjen e hapësirës, heshtjen midis fjalëve, dritën që depërton midis mureve. Kjo estetikë, e njohur si Ma (?), nuk flet për atë që shohim, por për atë që ndjejmë në ndërmjetësinë e gjërave – për hapësirën që lidh, jo ndan.

Ma – arti i ndërmjetësisë

Koncepti Ma është një nga shtyllat e kulturës japoneze. Ai nënkupton boshllëkun e mbushur me prani – hapësirën që lejon frymëmarrje vizuale, emocionale dhe shpirtërore. Në një dhomë tradicionale japoneze (washitsu), boshllëku midis objekteve nuk është rastësi, por balancë e qëllimshme. Çdo element vendoset me kujdes për të krijuar rrjedhë dhe qetësi. Asgjë nuk është tepër; çdo gjë ekziston për të lënë hapësirë për diçka tjetër.

Drita, hija dhe harmonia

Arkitektura japoneze e trajton dritën si një material më vete. Në vend që ta dominojë hapësirën, drita rrëshqet butësisht mbi sipërfaqe, ndërton emocione përmes hijes dhe ndryshimeve të saj. Siç e përshkruan Jun’ichir? Tanizaki në eseun e tij klasik Lavdërimi i hijes, bukuria nuk qëndron tek shkëlqimi, por tek drita që venitet, tek gjysmë-hija që fsheh më shumë sesa tregon. Në këtë mënyrë, drita dhe boshllëku bashkëkrijojnë një ekuilibër poetik – një ndjesi paqeje që nuk mund të matet, vetëm të përjetohet.

Arkitektura që mediton

Mjeshtra të arkitekturës moderne si Tadao Ando kanë përkthyer këto parime në gjuhën bashkëkohore. Në veprat e tij, betoni i ftohtë bashkëjeton me boshllëkun e dritës dhe heshtjes. Muret e zhveshura, korridoret pa ornamente, dhe ndërveprimi mes hijeve krijojnë një ndjenjë spiritualiteti minimalist. Për Andon, boshllëku nuk është zbrazëti, por forcë – një hapësirë ku njeriu mund të dëgjojë veten.

Heshtja si luks estetik

Në një botë të mbingarkuar me zëra, ngjyra dhe informacione, arti i boshllëkut është një akt rebelimi i qetë. Ai na mëson të vlerësojmë heshtjen, rrallësinë dhe pushimin. Të shohësh një hapësirë bosh jo si varfëri, por si mundësi – kjo është bukuria e filozofisë japoneze. Arkitektura e këtij lloji nuk imponohet; ajo fton. Ajo nuk ngop syrin, por qetëson mendjen.

Bukuria që lind nga mungesa

Në fund, arti i boshllëkut është arti i pranimit – i idesë se bukuria nuk qëndron vetëm në atë që ndërtojmë, por edhe në atë që lëmë të paprekur. Boshllëku bëhet frymëmarrja e hapësirës, drita bëhet fjalë, dhe heshtja bëhet muzikë. Kjo është estetikë që nuk kërkon të impresionojë, por të qetësojë shpirtin – një poezi e ndërtuar me ajër, dritë dhe qetësi.

Photo by Tobias: https://www.pexels.com/photo/golden-pavilion-at-kinkaku-ji-in-kyoto-japan-34190539/