Platoni, nxënësi më i njohur i Sokratit, ishte i pari që guxoi të thotë se ajo që shohim nuk është realiteti i vërtetë. Për të, bota që perceptojmë me shqisat tona është thjesht një hije — një pasqyrim i zbehtë i një bote më të lartë, më të pastër, më të vërtetë: botës së ideve. Në këtë botë, çdo gjë ekziston në formën e saj të përsosur — e bukura, e drejta, e mira — dhe ajo që ne shohim këtu poshtë është vetëm një imitim i saj.
Alegoria e shpellës
Platoni e përshkroi këtë ide përmes alegorisë së famshme të shpellës. Ai e imagjinonte njeriun të lidhur brenda një shpelle, që sheh vetëm hijet e objekteve që kalojnë para zjarrit pas tij. Për të, këto hije janë e vetmja realitet që njeh. Por në çastin që dikush çlirohet dhe del jashtë, ai kupton se drita, ngjyrat dhe format e botës së vërtetë janë krejt të ndryshme nga ajo që kishte menduar. Kështu është edhe me ne: shpesh e marrim perceptimin tonë për realitet, pa e ditur se jashtë “shpellës” sonë mendore ekziston një kuptim më i gjerë, më i thellë i gjithçkaje.
Nga filozofia te psikologjia moderne
Në psikologjinë e sotme, kjo ide përkon me konceptin e realiteteve të ndërtuara. Çdo njeri e sheh botën përmes lenteve të veta — përvojave, besimeve, paragjykimeve, frikërave. Nuk ekziston një “botë” unike për të gjithë, por shumë botë të brendshme që bashkëjetojnë në të njëjtin univers. Prandaj, ajo që për dikë është e drejtë, për tjetrin mund të jetë e gabuar; ajo që për një është bukuri, për tjetrin mund të jetë thjesht hije.
Të shohësh përtej formës
Mësimi i Platonit na fton të mos ndalemi te sipërfaqja, por të kërkojmë thelbin. Të mos gjykojmë vetëm me sytë, por me mendjen dhe me zemrën. Sepse realiteti i vërtetë nuk qëndron në atë që duket, por në atë që është — në idetë, në vlerat, në parimet që mbeten të pandryshueshme.
Në një botë ku pamja ka zëvendësuar shpesh përmbajtjen, filozofia e Platonit na kujton se drita më e madhe nuk vjen nga sytë, por nga vetëdija. Të shohësh “përtej formës” do të thotë të kuptosh se e vërteta nuk gjendet në dukjen, por në kuptimin që fshihet pas saj. Dhe vetëm ai që guxon të dalë nga shpella e iluzioneve të veta, mund të njohë dritën e realitetit të vërtetë.
Photo by Josh Withers: https://www.pexels.com/photo/the-school-of-athens-painting-in-apostolic-palace-vatican-city-27063871/
