Mijëra fluturime janë anuluar në rreth 40 aeroporte në Shtetet e Bashkuara, pasi mungesa e kontrollorëve të trafikut ajror po godet direkt sigurinë në qiell. Arsyeja? Shutdown-i, bllokimi i funksionimit normal të administratës federale për shkak të mungesës së financimit.

Shumë kontrollorë po paraqiten të sëmurë, pasi prej më shumë se një muaji punojnë pa u paguar. Autoritetet po paralajmërojnë se qeveria mund t’i detyrojë kompanitë ajrore të ulin deri në 20% numrin e fluturimeve, për të ruajtur standardet minimale të sigurisë.

Çfarë është shutdown-i?
Fjala shutdown do të thotë fjalë për fjalë “mbyllje”. Në politikën amerikane, ajo përdoret për të përshkruar bllokimin e aktiviteteve të administratës federale për mungesë buxheti.

Nuk bëhet fjalë që shteti të mos ketë para, por që këto para nuk mund të përdoren, sepse Kongresi nuk ka miratuar në kohë ligjin e buxhetit vjetor. Pa buxhet të miratuar, shumë shërbime publike mbeten pa financim dhe ndalen.

Aktive mbeten vetëm shërbimet që lidhen drejtpërdrejt me:

-shpëtimin e jetës njerëzore
-mbrojtjen e pronës dhe sigurisë kombëtare
Pra, zjarrfikësit, policia, ushtria, mjekët e emergjencës vazhdojnë të punojnë. Por, për shembull, mbyllen parqet kombëtare, muzeumet, shumë zyra shtetërore jo jetike.

Shutdown-i ndodh zakonisht në vjeshtë, sepse në SHBA viti fiskal nis më 1 tetor dhe planet e shpenzimeve federale duhet të miratohen deri më 30 shtator. Për këtë është përgjegjës Kongresi, i cili ka kompetencë ekskluzive mbi buxhetin federal.

Historia e shutdown-eve në SHBA
Shutdown-i nuk është fenomen i ri për Amerikën.

I pari ndodhi në vitin 1976, gjatë presidencës së Gerald Ford.
Që atëherë, është përsëritur rreth 20 herë.
Ka ndodhur si me presidentë republikanë, ashtu edhe demokratë, gjithmonë si pasojë e bllokimit politik në Kongres.
Ndër rastet më të famshme:

Gjatë presidencës së Ronald Reagan pati plot 8 shutdown-e.
Në vitin 1995, Bill Clinton u përball me një shutdown prej 21 ditësh.
Me Donald Trump, gjatë mandatit të parë, u regjistrua shutdown-i më i gjatë deri atëherë: 35 ditë bllokim, me një kosto të llogaritur prej rreth 11 miliardë dollarësh për ekonominë amerikane.
Edhe reforma shëndetësore e Barack Obamës, e njohur si Obamacare, i shkaktoi Kongresit një ngërç të madh, duke çuar në bllokime të përsëritura.

Sipas raportimeve të fundit, shutdown-i aktual ka kaluar tashmë rekordin e ditëve, duke u bërë më i gjati në histori.

Çfarë po ndodh tani?
Presidenti aktual nuk ka shumicën e nevojshme në Senat për të kaluar ligjin e financimit pa mbështetjen e një pjese të demokratëve. Këta të fundit kërkojnë rinegociimin e disa pikave kyçe të paketës buxhetore, veçanërisht:

-anulimin e shkurtimeve për agjencitë shëndetësore federale
-zgjatjen e kredive tatimore që e bëjnë sigurimin shëndetësor të përballueshëm për miliona amerikanë
heqjen e shkurtimeve ndaj Medicaid, programi bazë shëndetësor për të moshuarit, personat me aftësi të kufizuara dhe familjet me të ardhura të ulëta.

Ndërkohë, janë shteruar fondet për programin Supplemental Nutrition Assistance Program (SNAP), i cili siguron “kupona ushqimorë” për rreth 42 milionë persona. Një gjykatë i ka urdhëruar administratës Trump të përdorë fondet emergjente për ta mbajtur programin në këmbë përkohësisht.

Ekonomistët vlerësojnë se:

-shutdown-i mund t’i kushtojë vendit rreth 15 miliardë dollarë në javë, duke ulur rritjen ekonomike me 0.1–0.2% për çdo 7 ditë bllokim.

Çfarë ndalet dhe çfarë funksionon gjatë shutdown-it?
Vazhdon puna në:

-shërbimin postar
-administratën tatimore (mbledhja e taksave)
-shërbimet bazë mjekësore
-ushtri, polici, roje kufitare, agjentë emigracioni, zjarrfikës
-mjekë në shërbimet emergjente
Këto konsiderohen shërbime jetike.

Ndërkohë:

-Mbyllen menjëherë parqet kombëtare, muzeumet dhe shumë monumente turistike.
-Shtyhen gjyqet civile dhe disa procese jo emergjente.
-Vonohen fondet federale për shtetet dhe disa projekte publike.
-Nuk pranohen pacientë të rinj në disa institute kombëtare shëndeti dhe qendra kërkimore
-Reduktohen shërbimet për veteranët
-Ulen stafet në shumë agjenci publike, përfshirë edhe NASA-n.

Rreth 1.4 milionë punonjës federalë janë dërguar në leje të detyruar, pa pagesë. Qindra mijëra të tjerë vijojnë të punojnë, por nuk marrin pagë derisa të zhbllokohet buxheti. Shumicës u është shtuar ngarkesa e punës, sepse mbulojnë edhe detyrat e kolegëve që janë të pezulluar.

Në tekst përmendet gjithashtu se shteti federal ka reduktuar në të kaluarën numrin e punonjësve, përfshirë edhe në periudhën kur Elon Musk kryesonte departamentin e administratës publike – një dekurajim i mëtejshëm për shërbimin civil. Për momentin, janë mbyllur edhe shumë çerdhe dhe kopshte federale.

Ndikimi i krizës ndjehet edhe jashtë territorit amerikan: rreth 1500 punonjës në bazat amerikane në Itali raportohen aktualisht pa rrogë për shkak të bllokimit buxhetor.

Pse ndikon deri te fluturimet?
Shutdown-i në vetvete nuk “ndalon” automatikisht avionët, por:

-kontrollorët e trafikut ajror dhe shumë punonjës të sigurisë po punojnë pa u paguar;
një pjesë e mirë po marrin leje mjekësore ose po kërkojnë mënyra për të mos shkuar në punë;
-sistemi i sigurisë ajrore mbetet nën presion të madh.
Për të ruajtur sigurinë minimale:

-Departamenti i Transportit ka paralajmëruar ulje të numrit të fluturimeve,
disa kompani ajrore rrezikojnë të detyrohen të shkurtojnë deri në 20% të nisjeve.
Rezultati:
-Mijëra fluturime të anuluara, vonesa zinxhir dhe një tjetër goditje për ekonominë amerikane – jo nga mungesa e teknologjisë apo e infrastrukturës, por nga bllokimi politik i buxhetit.